[Nieuws] Donderdagavond 1 juni gaf journalist Arjeh Kalmann bij Boekhandel Broekhuis in Deventer een lezing over de kamparts van kamp Amersfoort Nico van Nieuwenhuysen. Samen met Adriaan van Es schreef hij het boek Maar ik ben geen schooier over de arts, dat in december werd gepubliceerd.
Aan een groep aandachtige luisteraars vertelde Kalmann over het levensverhaal van Nico van Nieuwenhuysen. Van Nieuwenhuysen werd in 1887 geboren in Utrecht. Hij studeerde medicijnen in Utrecht en volgde daarna de specialisatie tot chirurg in Berlijn, zijn proffessor was August Bier, ontwerper van de de welbekende Duitse Stahlhelm. Duitsland was destijds verwikkeld in de Eerste Wereldoorlog, Van Nieuwenhuys ging hierdoor onder andere tijdens de Eerste Wereldoorlog aan het westfront werken. Daar verzorgde hij, naar alle waarschijnlijkheid, gewonde soldaten. Na zijn specialisatie vestigt Van Nieuwenhuysen zich eind 1919 als chirurg in Amersfoort. Kalmann vertelt dat van Nieuwenhuysen voor de oorlog een gerespecteerd en ambitieuze man was. Men kwam van heinde en ver om door Nieuwenhuysen geopereerd te worden en hij was ook zeer actief in de gemeente Amersfoort.
Hierdoor lijkt het in eerste instantie een vreemde keuze om tijdens WOII als kamparts in Amersfoort te gaan werken. Van Nieuwenhuysen sympathiseerde echter met het gedachtegoed van de bezetter en vermoedelijk ging zijn praktijk hierdoor financieel achteruit. Voor zijn werk in kamp Amersfoort kreeg Nieuwenhuysen betaald. Nieuwenhuysen werkte een half jaar in het kamp tot hij de kans kreeg om als chirurg aan het oostfront te werken. In Kamp Amersfoort stond Van Nieuwenhuysen bekend als een brute man. Kalmann vertelt: “Van Nieuwenhuysen was een chirurg en geen huisarts. Hierdoor wist hij regelmatig niet hoe hij met zijn patiënten om moest gaan. Daarnaast vertellen ooggetuigen dat Van Nieuwenhuysen agressief gedrag vertoonde.” In het boek zijn een aantal van zijn misdaden beschreven.
Op 2 mei 1923 trouwde Van Nieuwenhuysen met de Deventerse Katrina Houck. In een brief, die Kalmann de dag voor de lezing in het archief in Deventer vond, schrijft Houck naar haar ouders “dat zij zich geen zorgen hoeven te maken over de rekening van haar gebroken arm, want de arts heeft haar ten huwelijk gevraagd”. Samen kregen ze drie zonen. In mei 1945 werd Nieuwenhuys opgepakt en berecht door de Amerikanen. Ook zijn vrouw en drie kinderen werden opgepakt, zij werden een aantal jaren geïnterneerd in kamp Amersfoort. Alle drie de zonen liepen hier tuberculose op.
Celstraf
Van Nieuwenhuysen kreeg de zwaarste straf onder de artsen in Nederland. Hem werd twintig jaar celstraf opgelegd en, de zwaarste straf voor een arts, levenslange ontzegging om zijn beroep uit te kunnen oefenen. Uiteindelijk kwam hij na twaalf jaar vrij.
Tijdens het onderzoek naar Nieuwenhuysen zagen de schrijvers dat een kleinzoon momenteel in Florida woont. Ze namen contact met hem op en al gauw bleek dat Nicolaas-John, psychiater, veel brieven en documenten van zijn grootvader bewaard had. Hij stond ervoor open om de heren van informatie te voorzien, zodat de auteurs er een boek over konden schrijven. Nicolaas-John had wel de eis dat hij regelmatig mee mocht kijken in het proces. Hierdoor kwam het dat hij naar Nederland kwam om voor het eerst in zijn leven de dozen, die al twintig tot dertig jaar in een warenhuis in Nederland stonden, open te maken. Afgelopen januari kwam Nicolaas-John ook naar Nederland, waar hij aanwezig was bij de boekpresentatie in Amersfoort.
Zowel de auteurs als de kleinzoon vinden het belangrijk dat zij geen conclusies maken voor de lezer, vertelt Kalmann. Zij reiken slechts de feiten aan, de lezer kan hier vervolgens zelf over na denken en conclusies trekken. Kalmann vertelt dat met name kleinzoon Nicolaas-John veel nadacht over het waarom. “Waarom heeft mijn opa als kamparts gewerkt”, “Hoe ver kan je als arts gaan?” Hier voerden de auteurs en kleinzoon regelmatig gesprekken over. Het slothoofdstuk van het boek is gewijd aan morele en medisch-ethische kwesties, waarbij ook de gesprekken tussen de drie heren naar voren komen.
Arjeh Kalmann (1950) werkte veertig jaar als regionaal journalist. De laatste jaren van zijn journalistieke loopbaan was hij hoofdredacteur van het Utrechts Nieuwsblad en de Amersfoortse Courant. Hij schreef tijdens zijn loopbaan als journalist vaker over de Tweede Wereldoorlog, onder meer over de razzia in Putten en over kamp Amersfoort. Tijdens zijn onderzoek naar kamp Amersfoort stuitte hij op het verhaal van kamparts Nieuwenhuysen, een verhaal dat volgens Kalmann vertelt moet worden.
Adriaan van Es (1948) studeerde Geneeskunde in Utrecht en volgde daarna de huisartsopleiding en de opleiding tot tropenarts (een tropenarts is een arts met een brede kennis van van ziektes, virussen en infecties). Na vier jaar als arts in Ghana gewoond en gewerkt te hebben, vestigde hij zich als huisarts in Amersfoort en had daar 35 jaar zijn eigen praktijk. Daarnaast is hij betrokken bij medisch mensenrechten werk.
—
Demi Stein