Adres onbekend

De macht van brieven

[Recensie] Begin jaren dertig van de vorige eeuw konden weinig mensen bevroeden wat voor ramp er zich voor de Joden zou gaan afspelen in Nazi-Duitsland. Meteen na de machtsgreep van Hitler in 1933 kondigden de nazi’s de eerste verboden voor Joden af. Vanaf 1935 werden de rassenwetten van Neurenberg aangenomen en verloren Joden hun stemrecht. Vanaf 1936 mochten Joden geen overheidsfuncties meer bekleden. En na de Kristallnacht in 1938 was er geen enkele twijfel meer mogelijk: er was toen geen toekomst meer voor Joden in Duitsland, veel Joden probeerden naar het buitenland te vluchten. 

Een vrouw die heel goed doorhad wat de nazi’s van plan waren, is de Amerikaanse journalist en schrijver Kathrine Kressman Taylor. In 1938 publiceerde ze een korte geraffineerde novelle in de vorm van een briefwisseling tussen twee vrienden en zakenpartners. De mannen zijn beiden afkomstig uit Duitsland, maar al jaren woonachtig in de VS. Het is 1932. De een, Martin Schulse, is net teruggekeerd naar Duitsland en hij vertelt de ander, Max Eisenstein, wat hij er allemaal meemaakt. Aanvankelijk lijkt er niets aan de hand, maar al gauw verandert de sfeer. Max, van Joodse komaf, maakt zich zorgen om zijn zus. Hij vraagt Martin haar te helpen. Martin aarzelt. Langzaamaan verandert de toon in de brieven en groeien de vrienden uit elkaar. De plot is te bijzonder om er verder iets over te schrijven, maar het toont hoe dan ook de macht van de pen. En, het kleine boekje, klein formaat nog geen zestig pagina’s dik, maakt glashelder hoe verderfelijk de nazi-ideologie was. 

De briefwisseling verscheen in 1938 eerst in een tijdschrift, maar werd al snel ook in boekvorm uitgegeven dat enorme oplagen kreeg. En zo maakten al voor de Tweede Wereldoorlog duizenden Amerikanen kennis met de ramp die zich in Duitsland voltrok. Dat heeft zeker effect gehad op de bereidwilligheid van veel Amerikanen om in Europa de nazi’s weg te jagen. Het boekje is zeker ook in ons tijdsgewricht nog steeds de moeite waard. 

Op latere leeftijd schreef Kresman Taylor over haar motivatie om Adres onbekend te schrijven:

“Ik wilde schrijven over wat de nazi’s deden, en het Amerikaanse publiek laten zien wat er met echte, levende mensen gebeurde wanneer ze worden meegesleept door een perverse ideologie.” 

—

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles

Met dank aan Alfred Sachs