Bezette gebieden

Humoristisch of bizar? Of allebei?

[Recensie] Arnon Yasha Yves Grünberg (°22 februari 1971, Amsterdam) is auteur en acteur. De Tweede Wereldoorlog was, zoals voor vele Joodse gezinnen een traumatische ervaring. Zijn vader leefde ondergedoken en zijn moeder overleefde Auschwitz. Terwijl zijn zus in een Israëlische nederzetting nabij Ramallah er een orthodoxe levensstijl volgt, heeft de auteur na zijn puberteit elke vorm van religie afgewezen. Bekijk even zijn bibliografie en zijn prijzenkast. Je zou voor minder beginnen te duizelen en dat is allemaal begonnen met zijn debuut, op 23-jarige leeftijd, Blauwe maandagen, autobiografisch waarin de oorlogservaringen van zijn ouders aan bod komen. In 2016 verscheen de roman Moedervlekken (geschreven naar aanleiding van de dood van zijn moeder) waarin een grensoverschrijdende psychiater de hoofdrol speelt. Bezette gebieden (2020) is het vervolg, maar kan losstaande gelezen worden.

Kadoke, psychiater van beroep, gaat zijn boekje te buiten. Door Michette, een psychiatrische patiënte met zelfmoordneigingen, in huis te nemen overschrijdt hij de deontologische regels in zijn beroep. Voor de buitenwereld is zij de verzorgster van zijn moeder, die bizar genoeg zijn vader is, een man die het liefst van alles gisteren al dood had willen zijn.

“Wat kunnen mij die plastabletten schelen. Ik ben je moeder niet. Daar gaat het om. Jouw moeder is dood. Ik ben je vader en ik wil ook dood.” Blz. 29

Michette wordt verliefd op een schrijver die de niet-koosjere praktijken van Kadoke aan het licht brengt. Ook al wordt zijn naam niet genoemd, hijzelf gaat in de reactie en daardoor zou je kunnen zeggen dat hij zijn ondergang zelf veroorzaakte of tenminste versnelde. Zijn dagen als psychiater zijn geteld, zijn diploma is een waardeloos vodje papier geworden en hij wordt in zijn omgeving verguisd, een man waarvoor je best een straatje omloopt, als was hij de grootste misdadiger aller tijden.

En plots staat Anat bij hem op de stoep, een ver familielid, die vanuit Israël gekomen is om meer te weten over haar familie. Een seksuele escapade op de divan zorgt er voor dat hij in de ban geraakt van zijn verre nichtje. In Nederland heeft hij niet meer te zoeken en hij besluit, om samen met zijn vader, naar Israël (een nederzetting in Bezette gebieden) te vertrekken en te trouwen met Anat. De aanloop naar het huwelijk is op zijn minst gezegd ongewoon en daar speelt de moeder van Anat de hoofdrol in. Het enige wat Anat uit het huwelijk wil halen is een kind, Kadoke had het zich totaal anders voorgesteld, want van een gelukkig huwelijk, liefdevol zorgend voor elkaar, was geen sprake. En de meest onverwachte gebeurtenissen stapelen zich op. Kadoke stort zich in een buitenechtelijke affaire, met een man, een Palestijn, dus volgens Anat een moordenaar. Zelfgebakken koekjes zorgen voor een zeer aangrijpende gebeurtenis die zal leiden tot een verrassend slot.

Ik heb Moedervlekken noch ander werk van Grunberg gelezen, maar Bezette gebieden is op mij overgekomen als een zeer onconventionele roman. De personages die het verhaal maken zijn stuk voor stuk opmerkelijke figuren met bizarre, unieke en vaak ongeloofwaardige karakters. Een grensoverschrijdende psychiater die trouwt met een verre nicht en daarna een relatie begint met een Palestijnse man, een moeder die een vader is en stante pede dit leven voor het eeuwige wil verruilen, een nichtje die niets anders voor ogen heeft dan een kind en een moeder met zeer eigenaardige gedachten voor wat betreft de acceptie van haar toekomstige schoonzoon.

Je moet het zelf eens proberen: een zin schrijven die begint op blz. 9 en de aanhalingstekens pas sluit op blz. 11. Adembenemend, al is het aan te raden om tussendoor wel te ademen en te denken: de lezer wordt onmiddellijk, op een vrij heftige manier het verhaal ingesleurd met een verschroeiend tempo. Naast het leven van Kadoke en zijn moeder/vader maken we ook op een confronterende manier kennis met het leven in de bezette gebiedenen de manier hoe Israëlisch tegenover de Palestijnen staan: a never ending story, een turbulentie van geweld en haat tussen Joden en Arabieren, om grondgebied en een hoofdstad, met name Jeruzalem, het kruispunt van het Jodendom, de Islam en het Christelijke geloof.

Misschien is het toch beter, achteraf gezien, om eerst Moedervlekken te lezen alvorens te beginnen in dit tweede deel. Mogelijk mis je als lezer bepaalde achtergronden waardoor een en ander minder duidelijk is, bijvoorbeeld het moment dat de vader van Kadoke zich gaat gedragen als zijn moeder. Ook de achtergrond van Michette is misschien duidelijker voor te stellen na het lezen van het eerste deel.

Bezette gebieden balanceert op een slappe koord: enerzijds zijn er de sterk aangrijpende gebeurtenissen die levensbepalend zijn en anderzijds bots je op de humor, de absurditeit en ja, ook op de ongeloofwaardigheid in deze historie. Het is de stijl van Arnon Grunberg die getypeerd wordt door het gebruik van lange zinnen waardoor de lezer de indruk kan krijgen van langdradigheid, wat dan op zich weer tegenstrijdig is met het tempo dat de auteur hanteert: de ene bizarre gebeurtenis wordt even later reeds overtroffen door een andere.

Een van mijn eerstvolgende boeken zal Moedervlekken zijn omdat ik de achtergronden van dit verhaal wil achterhalen die hebben geleid tot deze bizarre, vaak aangrijpende en humoristische roman waarin het voor mij voor wat betreft geloofwaardigheid vaak een beetje te ver was, zoals een stuk vlees dat veel te lang gebakken is en dus wat taai en smaakloos geworden is.

—

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles

Liefde en haat op de Westelijke Jordaanoever

[Recensie] In zijn vervolg op Moedervlekken toont Grunberg op vileine wijze dat wie het verleden uitbuit er ook het slachtoffer van wordt.

Je moet je niet verzetten tegen je trauma, je moet het voortzetten, beweerde psychiater Kadoke in Arnon Grunbergs vier jaar geleden verschenen Moedervlekken. In die roman haalde de psychiater zijn automutilerende en bleekwater drinkende patiënte Michette in huis om voor zijn dementerende moeder te zorgen. Kadoke verkocht het als een vorm van alternatieve therapie die ook nog eens wonderwel leek te werken, al was het soms kantje boordje. Zoals die keer dat Michette ontdekte dat moeder in feite vader met een pruik op bleek te zijn. Na de dood van moeder had vader haar Holocaust-trauma en meteen ook maar de rest van haar identiteit overgenomen.

In Bezette gebieden keert Grunberg terug naar de setting van Moedervlekken. Michette blijkt een relatie aangeknoopt te hebben met een gevierde schrijver en laat Kadoke en zijn vader daarom in de steek. Een vervangster wordt gevonden in Rianne, een bijzonder gelovige aanhangster van Christenen voor Israël. Op een dag staat Anat voor de deur, de paranoïde kleindochter van zijn moeders nicht, die overal antisemieten ziet, een paar dagen bij Kadoke wil logeren en zich voor het avondgebed laat pakken door haar achterachterneef. Voor de psychiater lijkt alles dus weer op rolletjes te lopen, tot Michettes schrijver zijn nieuwe boek publiceert, over een psychiater die zijn patiënte in huis haalt om voor zijn vader te zorgen en haar daarbij ook nog eens seksueel misbruikt. Op tv ontsluiert Michette daarna de ware feiten en voor Kadoke het goed en wel beseft, moet hij Anat gelijk geven. Afgaand op de emmer antisemitische bagger die hij over zich heen krijgt, gaat het met het avondland van kwaad naar erger. En dus beslist hij samen met zijn vader naar Israël te vertrekken, naar de Westelijke Jordaanoever om precies te zijn, waar Anat in een religieuze nederzetting woont. Misschien wordt het wel iets tussen hen, fantaseert hij.

Het verhaal dat zich daar ontspint gaat over liefde en haat, over opoffering en onbegrip en uiteindelijk ook over veganistische koekjes en moord, en dat alles in een gemeenschap die geleid wordt door een al jaren in Brooklyn in coma liggende rabbijn van 98. Geen wonder dat Kadokes vader dood wil natuurlijk. “Je mag me ook doodslaan,’ zegt hij tegen zijn zoon, ‘Maakt niet uit hoe je het doet. Als het maar nu gebeurt.” En wanneer hij hoort dat Anat en Kadoke zich verloofd hebben, merkt hij droogjes op: “Had je niet beter een hond kunnen nemen?”

Ja, Bezette gebieden is weer een volbloed Grunberg, een boek dat druipt van het cynisme en waarin Anat tijdens haar huwelijksnacht een SS-pet bovenhaalt, die op het hoofd van een verbouwereerde Kadoke plant en fluistert: “Keel je kleine Jodinnetje, sla haar in het gezicht, je kunt meer dan je denkt, Obersturmbannführer.” Je moet het verleden loslaten, bezweert Kadoke haar de dag nadien, want leven is loslaten. Waar zij kortaf op antwoordt dat loslaten sterven is. Finaal gaat de nieuwe roman van Grunberg over de wijze waarop wij allemaal, en dus niet alleen de zionisten en de Israëlische kolonisten, ons gedrag laten bepalen door het verleden. We zien er een noodlot in waar niet aan te ontsnappen is, maar zoals Grunberg zijn boek besluit: een noodlot moet je niet omarmen, je moet ermee lachen. En dat doet hij weer voortreffelijk.

—

Centrale zin: “Je moet je noodlot niet omarmen,… je moet ermee lachen.”

Eerder verschenen op Knack