De verslagenen

Waarom de Eerste Wereldoorlog nooit is opgehouden 1917-1923

[Signalering] De Eerste Wereldoorlog leidde tot de ondergang van de grote Centraal- en Oost-Europese rijken: het Duitse keizerrijk, de Habsburgse Dubbelmonarchie, het Osmaanse rijk en het Russische tsarenrijk. In de randgebieden van de verdwenen imperia probeerden nieuwe en oude nationale staten met geweld een plaats te veroveren. Daarbij werd niet meer alleen gestreefd naar een militaire overwinning op een vijandig leger. Het geweld werd nu nadrukkelijk ook tegen de burgerbevolking gericht met als doel de vorming van etnisch homogene staten. Deze ‘genocidale logica’ had weliswaar al een voorgeschiedenis in de Europese koloniën en de Armeense genocide, maar werd nu een wezenlijk bestanddeel van de politieke cultuur in grote delen van Europa.

Gerwarth geeft een uitgebreid overzicht van de conflicten en moordpartijen die het gevolg waren van het wegvallen van het centrale gezag van de grote multiculturele rijken. En hij ziet in deze nieuwe ‘genocidale logica’ de ideologische basis van de politiek die nazi-Duitsland tijdens de Tweede Wereldoorlog in het bezette Oost-Europa zou voeren. Daarbij wijst hij er terecht op dat dit geen onvermijdelijke ontwikkeling was. Maar de overwinnaars van de Eerste Wereldoorlog beschouwden de vredesverdragen van Parijs als voortzetting van de oorlog met andere middelen en drongen de nieuwe, vaak democratisch gezinde regeringen (zoals van de Weimarrepubliek) zeer harde voorwaarden op. Deze houding zette de deur open voor nationalistische en revisionistische politieke alternatieven.
—

Eerder verschenen in Geschiedenis Magazine