De spiegel is de sleutel
[Recensie] De romans van Peter Mulhuijzen (1941) hebben als verbindend thema de zoektocht van mensen naar verborgen geheimen in zichzelf die verdrongen zijn. In zijn gelaagde psychologische romans pelt hij als het ware de psyche van de hoofdpersonages af om zo tot de kern van ‘mens zijn’ te komen: het ‘zich vrij voelen.’ De innerlijke balans in het leven is daarbij essentieel. Een parallelle wereld speelt in al zijn romans een rol.
In Spiegelend verleden zien we deze thematiek terug. In dit verhaal staat de in New York wonende psychotherapeute Amabel Cain (amabel betekent liefelijk en beeldschoon; met de naam wordt meteen het karakter van het personage duidelijk) centraal. Het verhaal speelt in 2004 zestig jaar na D-day. Door te herdenken spiegel je het verleden aan het heden: een mooie keuze van de schrijver. Amabel (het verhaal wordt vanuit haar perspectief verteld) is op het strand in Normandië. Ze voelt dat ze de plek kent en wanneer ze op een begraafplaats op een zerk een naam leest die op de hare lijkt, Amabelle de Caen, is ze stomverbaasd. “Vanuit een donkere hoek van mijn bewustzijn kwam naar voren wat ik niet waar wilde hebben: het verleden waarvoor ik weggelopen was, had me eindelijk ingehaald.” Even daarvoor had ze op het strand ook een intrigerende ervaring: “De zee kuste voorzichtig mijn blote voeten, het water was koud. Ik ging staan, kijkend naar de twee woorden die op mysterieuze wijze verschenen waren buiten mijn bewustzijn om. Twee alledaagse woorden die mij verwarden.” Het zijn de woorden liefde en verraad, twee kernwoorden in het verhaal. Vanuit deze setting ontwikkelt zich het verhaal en gaat Amabel op zoek naar haar verleden, zichzelf en de toekomst.
Twijfel
Amabel twijfelt aan haar relatie met Bruce Barron. De man “is hot in de competitieve wereld van managementcounseling als lucratieve geldmachine.” Hij treedt op in grote auditoria, heeft een enorm ego. Van een intiem contact tussen hen is nauwelijks sprake. Wanneer Jonathan Drew (let op de naam: geschenk van God; Drew is Engels voor ‘trok’; Amabel lijkt dus een geschenk van God getrokken te hebben), die een moeizame relatie heeft met zijn verloofde, bij haar in therapie komt, begint het bij beiden te kriebelen. Op dit moment ontstaat er een spiegeling in de roman: beide personages zijn ontevreden over hun relatie, zijn niet opgewassen tegen hun partner, willen afstand nemen, vinden dat ze zelf moeten veranderen en willen vrij zijn om een eigen keuze te maken. Mooi verbeeld bij Jonathan, die zich totaal vrij voelt als hij in zijn geluidsdichte studio viool kan spelen.
Wales
Maar er is ook in het verleden iets dat hen verbindt. De spiegel (zie de cover) speelt een cruciale rol in het verhaal. Amabel droomt regelmatig van een vrouw die vanuit een andere tijd uit de spiegel stapt en hints geeft over het ‘verleden achter het verleden’ van Amabel. Je ziet de rol van ‘de vrouw in de spiegel’ tijdens het verhaal langzaam veranderen, transformeren conform wat er zich in het hoofd van Amabel afspeelt. Peter Mulhuijzen pakt dit proces op erudiete wijze aan (hij is zelf klinisch- en ontwikkelingspsycholoog). Hij kiest voor een Freudiaanse benadering waarbij het bewustzijn (alles waar we ons van bewust zijn), het onderbewustzijn (gedachten, herinneringen, emoties waar we ons niet bewust van zijn, maar die gemakkelijk manifest kunnen worden) en het onbewuste (alles wat buiten ons bewustzijn ligt en onderdrukt is: traumatische ervaringen bijvoorbeeld) aan bod komen. In het laatste geval kan hypnose helpen dit naar boven te halen en het is niet toevallig dat Amabel dit ondergaat. Dan spelen nog reïncarnatie en de vier elementen waaruit een mens bestaat een rol: rede, emotie, lichamelijkheid en spiritualiteit. Met name dat laatste stelt de kernvraag uit deze roman aan de orde: wie wil ik eigenlijk zijn? En dat is waar de roman zich heen beweegt. Voor Amabel is het duidelijk dat zij haar verleden moet opruimen. Ze gaat daarvoor naar haar roots in Wales en ontsluiert daar “het eenzame deel van mij leven dat ik had weggestopt achter een gesloten deur.” Tijdens het proces van reflectie, de zoektocht naar wat ze nu echt willen, komen Amabel en Jonathan elkaar steeds tegen. Alsof ze op zoek zijn naar elkaar.
Ritme
Je kunt met recht zeggen dat deze roman doortimmerd is. In de vorm zie je het proces van ‘gevangen zijn’ naar ‘vrij worden’ mooi terug. Op indrukwekkende wijze gebruikt Mulhuijzen fictie om het proces wat zich in de psyche van Amabel afspeelt te beschrijven. Ritme is daarbij belangrijk: passages waar het tempo in het verhaal opgevoerd wordt, afgewisseld met passages waarin denkvragen, reflecties centraal zijn en waar je tijd moet nemen om het op je in te laten werken.
Filmcitaten
Bijzonder zijn de verwijzingen. Zo is er een veelheid van filmcitaten uitgesproken door Kelvin, collega en klankbord van Amabel. De film Serendipity (2001) is eveneens belangrijk. Serendipiteit betekent niet voor niets het vinden van iets onverwachts en bruikbaars terwijl je op zoek bent naar iets totaal anders. Helemaal van toepassing op dit verhaal. En dan zijn er nog de verwijzingen naar literatuur. De autobiografie van Kay Summersby, de geheime minnares van Ike Eisenhower. Past perfect op het verhaal van Spiegelend verleden. Evenals Through the Looking-Glass van Lewis Carroll, het ‘tweede Alice-boek.’ Ik pik er zo maar wat elementen uit: het befaamde nonsensgedicht Jabberwocky krijgt van Mulhuijzen een plaats in de roman, evenals het schaakprobleem waarbij een witte pion (Alice) in promoveert tot koningin en mat geeft. In het spel zijn wit en rood de partijen. Kijk eens naar de cover en let eens op de inhoud van de roman. Iedere zet bij Carroll heeft te maken met een gebeurtenis in het verhaal. Zo ook bij Mulhuijzen. En had Alice ook niet een ‘ondersteboven-manier om naar de werkelijkheid te kijken?’
Tot slot is er nog de verfijnde stijl. Een voorbeeld als Amabel door het besneeuwde Central Park loopt: “Toen ik achteromkeek was ik verrast mijn eigen voetstappen in de sneeuw te zien. Ik voelde me een beetje bedroefd dat de pure wereld verdwenen was.” Hoe het afloopt? Lezen deze toproman. En denk na over het universele motto van deze roman:
“Wie de moed heeft
in de spiegel te kijken
en te zien wie zich daar verbergt,
ontdekt het ware leven.”
—
Voor het eerst gepucliceerd op Bazarow
