"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

1923

Woensdag, 12 april, 2023

Geschreven door: Mark Jones
Artikel door: Evert van der Veen

Duits crisisjaar

[Recensie] Dit boek 1923 heeft een sterk verhalende opzet en volgt de maanden van dit jaar, waarbij aan iedere maand een hoofdstuk is gewijd. “Geweld speelt in dit boek een centrale rol” (p. 12) en die ontdekking doet de lezer ook als intimiderende acties van de bezetters, maatschappelijk onrust van tal van groepen en niet in het minst het sterk opkomende antisemitisme voorbijkomen.

Bezetting en verzet
Het Ruhrgebied is door de Fransen bezet en dat gaat gepaard met gewelddadige acties van de bezetter en verzet daartegen van de Duitse bevolking. Mark Jones maakt dit steeds duidelijk aan de hand van voorbeelden die op zich vrij klein van omvang en van geringe historische betekenis zijn maar die daarom wel duidelijk aantonen dat er sprake is van enorme onrust en weerstand tegen de gevolgen van de verloren Eerste Wereldoorlog.

Tal van onderdrukkende maatregelen wrijven de Duitsers de nieuwe machtsverhoudingen nog eens duidelijk in en er wordt in Duitsland dan ook gesproken over ‘tirannie’. Duitsland lijdt onder de druk van de bezetter en voelt zich minderwaardig en de omschrijving ‘Frankrijk ziet ons nog minder dan een negerstaat’ geeft dat gevoel treffend weer.

Hitler
Hitler werd in deze tijd dan ook als een nieuwe, verlossende leider gezien en hij wordt door zijn rede, waarin hij onverbloemd een anti-joods geluid uitdraagt, betiteld als ‘apostel van de haat’.

Boekenkrant

Dat neemt niet weg dat zijn invloed in 1923 groeit binnen de NSDAP. Vlag en vaandel krijgen een heilige status en worden met veel feestvertoon gewijd. Hitler spreekt bij die gelegenheid: “Geen van de rassen die onze tegenstanders zijn, en die ons in de diepste ellende hebben gestort, geen enkele Jood, zal ooit dit vaandel beroeren. Het zal voor ons wapperen, in onze triomftocht door heel Duitsland” (p. 114).

Samen met andere organisaties wordt de Deutsche Kampfbund opgericht, een beweging met activistisch geweld als doel en groeiend antisemitisme als gevolg. Joden worden verantwoordelijk gehouden voor de economische malaise. Er vinden ernstige vernielingen plaats. 9 november 1923 is er de Bierkellerputsch in München die mislukt. Na een korte hechtenis wordt Hitler vrijgelaten.

Dit aangewakkerde nationalisme is de voedingsbodem voor aanhoudend verzet tegen de bezetter waarbij aanslagen op spoorlijnen worden gepleegd om het vervoer van troepen en grondstoffen uit het Ruhrgebied te verhinderen.

Hyperinflatie
In 1923 neemt de inflatie hand over hand toe. Het eerste biljet van 100.000 mark wordt in januari 1923 gedrukt en in december is er een biljet van 4,2 biljoen mark. Er zijn 30 papierfabrieken en 130 drukkerijen die de enorme hoeveelheden biljetten produceren.

Schaarste aan levensmiddelen met maatschappelijke onrust, angst en onbehagen zijn het gevolg van deze onvoorstelbaar grote geldontwaarding die zijn gelijke in de geschiedenis niet kent. 1923 is het jaar van “de almaar groeiende nullen!” met ernstige sociale gevolgen.

Toch vindt er aan het einde van het jaar een omslag plaats: de nieuwe mark wordt ingevoerd en de overheidsfinanciën komen weer op orde. In 1925 wordt het verdrag van Locarno gesloten, waarin de betere verhouding tussen Frankrijk en Duitsland vorm krijgt.

Een eeuw geleden
Onlangs verscheen over hetzelfde onderwerp het boek Duitsland 1923. De auteur maakt andere keuzen en gaat zeer uitgebreid in op de politieke ontwikkelingen in dat jaar. Ook staat hij stil bij de relatie tot Frankrijk, de hyperinflatie en het opkomende antisemitisme.

Dit boek 1923 legt andere accenten en vult daarom Duitsland 1923 mooi aan. Het boek 1923 beschrijft vooral de maatschappelijk onrust en de alom aanwezige gewelddadigheid.

Mark Jones is historicus aan de University van Dublin en was daarvoor verbonden aan de Freie Universität van Berlin.

Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow