"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

40 stellingen over de wetenschap

Dinsdag, 27 oktober, 2020

Geschreven door: Rens Bod, Ingrid Robeyns, Remco Breuker
Artikel door: Roeland Dobbelaer

Pleidooi voor een nieuw begin

“Corona heeft opnieuw de tekortkomingen van het liberalisme aan het licht gebracht. Het heilige geloof in de markt bleek niet zaligmakend. Op de arbeidsmarkt, waar mensen in onzekere flex-contracten het eerst en het hardst werden geraakt. In de economie, waar een wereldwijde vechtmarkt ontstond rondom al die spullen die van veel te ver weg moesten komen, maar waarin we zoveel beter liever zelfvoorzienend hadden willen zijn. In de zorg, waar doorgeschoten marktdenken en gebrek aan de mogelijkheid om regie te voeren ons op achterstand heeft gezet. […]

Het liberale vrijheidsideaal van alleen je eigen geluk nastreven, is weerloos zonder een stevig fundament van verbondenheid en solidariteit. Weerloos als een zandkasteel op het strand dat afbrokkelt bij de eerste vloedgolf. Het liberalisme heeft ons hier gebracht, maar heeft geen oplossingen voor de vraagstukken van vandaag en morgen. Die oplossing ligt in een sterke samenleving. In de zorg voor elkaar. In het besef dat we pas echt vrij kunnen zijn als we tegelijk verbonden en solidair zijn.”

[Column] Bovenstaande regels zijn mogelijk wel de belangrijkste zinnen uitgesproken door een Nederlands politicus van dit jaar. De lezing heeft jammer genoeg maar weinig aandacht gekregen. Door de corona crisis zaten maar een handjevol mensen in de zaal en thuis online waren er nog eens een kleine 200 mensen die meeluisterenden. Jammer, omdat het mogelijk een keerpunt wordt in de Nederlandse politiek. Dit jaar werd de jaarlijkse Abel Herzberglezing werd uitgesproken door minister Hugo de Jonge, sinds deze zomer ook de CDA-leider en lijsttrekker bij de verkiezingen in maart volgend jaar.

Ook de PvdA is op haar schreden van het neoliberalisme teruggekomen en weet inmiddels dat Nederland niet als een bedrijf geleid kan worden. Nu is het wachten tot D66 en de VVD eens goed gaan nadenken over hoe we er in dit land voorstaan, gelukkig zijn ook daar zijn de eerste omwentelingsgeluiden te horen. Maar zelfs als zij dit niet doen, zullen ze aan de onderhandelingstafel voor een nieuw kabinet met partijen als CDA, CU, Groenlinks en PvdA rekening moeten houden met een nieuw geluid. En daarmee zou het nieuwe kabinet Rutte IV weleens een heel ander signatuur kunnen krijgen dan de afgelopen drie kabinetten Rutte.

Boekenkrant

Een noodzaak voor een dergelijke omwenteling wordt duidelijk door de wetenschap te nemen als voorbeeld van het mislukte marktdenken. In het prikkelende boekje 40 stellingen over de wetenschap vegen hoogleraren Rens Bod, Remco Breuker en Ingrid Robeyns de vloer aan met het marktdenken. Sinds we ook de universiteiten als onderneming zien is het er alleen maar slechter geworden. In het marktdenken van Rutte I, II en III moesten sectoren veel meer dan voorheen hun eigen broek ophouden. Bij de universiteit heeft dat tot een onmogelijke situatie geleid. Stelling 25 luidt: “Het totale budget voor de Nederlandse universiteiten is ontoereikend.” De auteurs stellen dat sinds 2000 het aantal studenten op de universiteiten met 68% steeg, maar dat de rijksbijdrage per student met 25% daalde. Met minder docenten meer studenten lesgeven en begeleiden, wat tot een ongekende werkdruk leidde. Stelling 9: “Er is tegenwoordig haast geen slechtere werkgever te bedenken dan de universiteit waar mensen van het ene tijdelijke contract naar het andere moeten.” In het boekje valt het woord ‘uitbuiting’. Stelling 16: “Een teveel aan tijdelijke aanstellingen leidt tot uitbuiting van beginnende wetenschappers.” Naast de menskant is het marktdenken ook een ramp geworden voor de kwaliteit van het wetenschappelijk onderzoek. De drie auteurs laten zien dat alles op de universiteit tegenwoordig om geld draait: het toekennen van onderzoeksgelden, het organiseren van het wetenschapsbedrijf zelf, het accepteren van geld uit de zogeheten derde geldstroom “waardoor de onderzoeksfinanciering verschoven is van nieuwsgierigheid gedreven naar toegepast” [lees: snel geldverdienen/rd] wat volgens de auteurs tegenwoordig noodzakelijk is om de universiteit te laten draaien, maar schadelijk is voor het vrije denken. “Wetenschappelijke kennis is er om te delen, niet om te verkopen,” concluderen de auteurs onder stelling 4 “De universiteit is geen bedrijf.” Het roer moet om en snel ook.

Ik kan niet elke stelling beoordelen, ik ben immers niet werkzaam bij de universiteit, maar mijn geliefde en veel van mijn vrienden wel en je hoort alleen maar over dit soort zaken. Dat er iets moet veranderen kan haast niet anders.

Het schrijnende is dat de universiteiten niet de enige plaatsen zijn waar het grondig is misgelopen de laatste jaren. In praktisch elk publiek domein waar we vroeger sterke instellingen en organisaties hadden zoals de gezondheidszorg, de jeugdzorg, de ggz, de woningbouw, de politie, het openbaar ministerie, het openbaar vervoer, onderwijs et cetera, valt een dergelijke lijst met 40 punten te maken. Veel van deze sectoren zijn ook nog eens geprivatiseerd of deels geprivatiseerd waardoor het bijvoorbeeld in het openbaar vervoer, de energievoorziening en gezondheidszorg nu draait om rendement en niet primair om de diensten en de mensen waarvoor de diensten zijn bedoeld. Ik zou vertegenwoordigers van al deze sectoren van harte willen uitnodigen om ook voor hun sector een boekje met 40 stellingen te maken, liefst nog voor de verkiezingen. Dan is er een heel helder en maatschappij breed verkiezingsprogramma.  

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles