"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

50 arbeidsongevallen, Oorzaken en lessen

Maandag, 1 februari, 2021

Geschreven door: Ehsan Kermani
Artikel door: Gerald Schut

Hoe kan een ingenieur met zo’n oplossing komen?’

Ing. Ehsan Kermani heeft na een loopbaan van 25 jaar bij de Arbeidsinspectie een praktisch boek geschreven over arbeidsongevallen. Die vinden vaak plaats in de technische sector. Met name de bouw en industrie zijn oververtegenwoordigd.

[Interview] In Nederland zijn jaarlijks 200.000 arbeidsongevallen te betreuren. De meeste zijn gelukkig niet ernstig, maar op een werkzaam leven van 40 jaar is de kans aanzienlijk dat een gemiddelde Nederlander er ooit mee te maken krijgt, en in de technische sector is die kans des te groter. Volgens Kermani gaat er veel goed, maar toch ook nog steeds veel meer fout dan nodig. Kermani probeert lessen voor ingenieurs te trekken.

Wat zijn de belangrijkste lessen uit uw boek?

“Het is een voorbeeldboek, waarmee arbo-professionals kunnen zien of er bij hun bedrijf ook dit soort ongelukken kunnen gebeuren. Maar het is ook relevant voor iedereen die met arbo te maken heeft en zeker als je regelmatig werkt in besloten ruimtes of op grote hoogte. Het boek toont bijvoorbeeld dat vallen van hoogtes niet alleen in de bouw gebeurt. Een dirigent kan ook van een podium vallen.”

Dans Magazine

En wat kunnen ingenieurs ermee?

“Als ik op hogescholen spreek, zeg ik: Vergeet niet dat jullie het kader van de toekomst opleiden. Die mensen moet je dus nu al trainen op omgang met arbeidsomstandigheden. Het is belangrijk dat een ingenieur die een nieuwe draaibank ontwikkelt, nadenkt over alle manieren waarop een gebruiker kan handelen. Te vaak beseffen werktuigbouwkundigen niet dat appraten ook anders gebruikt kunnen worden dan waarvoor ze ontworpen zijn. Je moet echt rekening houden met oneigenlijk gebruik.”

Gebeurt dat nu te weinig?

“Ja en nee. Alles staat en valt met correct gebruik van apparaten. Maar als je een machine uitrust met een sensor, die zorgt dat medewerkers niet in de buurt van de machine kunnen komen, moet je er rekening mee houden, dat medewerkers zo’n sensor uit kunnen zetten. Je wilt eigenlijk een machine die vanzelf uitschakelt op het moment dat de beveiliging wordt uitgezet. Machines worden in dat opzicht steeds beter. Maar ik heb in mijn 25-jarige carrière als arbeidsinspecteur regelmatig machines gezien waarvan ik dacht: ‘Hoe kan een ingenieur met zo’n oplossing komen?’ Ik heb bijvoorbeeld regelmatig machines gezien die waren uitgerust met tweehandige bediening, maar waarbij de tweede hand heel eenvoudig met bijvoorbeeld een luciferhoutje te omzeilen was.”

Er zijn jaarlijks zo’n 70 dodelijke arbeidsongevallen te betreuren en zo’n 600 verkeersdoden. Is de werkvloer dan dus veiliger dan het verkeer?

“Dat is moeilijk te zeggen. Het is een utopie dat het aantal ongevallen terug te brengen is naar nul, maar ik kwam soms bedrijven tegen die echt geen aandacht aan veiligheid besteedden. Ik beschrijf in mijn boek bijvoorbeeld een schrijnend geval van achterstallig onderhoud bij een kunstmesthandelaar, waar ook een hoge boete (€ 180.000) voor opgelegd is. Tegenwoordig wordt bij de rechtbank vaak bij niet al te zware ongevallen automatisch bepaald dat een deel van de boete besteed moet worden aan de verbetering van arbeidsomstandigheden. Er gebeuren nog steeds onnodige ongelukken. Ieder ongeluk is er natuurlijk één teveel. Maar sommige ongelukken zijn echt heel goed te voorkomen.”

Hoe duur is het om ongelukken op de werkvloer te voorkomen vergeleken met andere risico’s in de samenleving?

“Het is moeilijk om dat te becijferen. Een heleboel ongevallen zouden niet zijn gebeurd als een bedrijf er een beetje bij stil had gestaan. En het kost ook echt niet zoveel. Het gaat om juist gedrag van mensen, goed georganiseerd toezicht en juist gebruik van machines. Nogmaals: goede arbo-omstandigheden hoeven echt niet veel te kosten. Dat is een fabeltje. Ik noem een voorbeeld: veel ongevallen gebeuren, omdat spullen niet goed zijn opgeruimd: kabels over de grond, dat soort dingen. Een steen die omhoog gekomen is maar niet goed teruggeduwd. Het kost geen geld om dat te voorkomen. Het gaat om de cultuur binnen een bedrijf. Ik kwam met een collega eens binnen bij een bedrijf met 15 werknemers. Direct bij binnenkomst zei ik tegen mijn collega: ‘Hier hebben we niets te zoeken.’ Alles was zo goed opgeruimd. De directeur vertelde: ‘Vanaf dag één hebben we afgesproken, dat je een machine direct opruimt als je er klaar mee bent. Dat doe ik als directeur zelf ook.'”

Maar is het soms toch wel rationeel voor een gewetenloze werkgever om veiligheid laten verslonzen en boetes in te calculeren?

“Ik heb er moeite mee om te zeggen dat mensen zoiets bewust doen. Maar het gebeurt wel dat je echt roekeloze gevallen tegenkomt. Volgens mij zijn 90 % van de ondernemers goede mensen met goede bedoelingen. Ze proberen mensen aan het werk te houden, geld te verdienen en willen trots kunnen zijn op hun bedrijf. Daarnaast is er nog een deel dat zich niet bewust is van risico’s.”

Vinden ongelukken vaker met oudere machines plaats?

“Nee niet per se. Met nieuwe machines kunnen juist ook ongelukken gebeuren doordat werknemers nog niet goed geleerd hebben hoe ze er mee moeten omgaan.”

Zijn de regels in de loop van de tijd veranderd?

“Midden jaren 90 heeft de Arbowet een ommezwaai gemaakt van middelvoorschriften naar doelvoorschriften. In het verleden waren er 1200 regels, die voor iedere sector verschilden. Dat is teruggebracht tot 300 regels. Dat lijkt me een goede zaak. Je geeft bedrijven de vrijheid om machines te maken zoals ze dat willen, zolang ze maar aan veiligheidsdoelen voldoen.”

U schrijft, dat 90% van de Arbowet ‘uit Brussel’ komt. Wat zijn de voor- en nadelen daarvan?

“Het lijkt me een goede zaak. Het is net als bij auto’s. Zonder Europese type-goedkeuring. Zou iedere auto in ieder land opnieuw gekeurd moeten worden. Het is zonde als iedereen het wiel steeds maar op nieuw zit uit te vinden.”

Hoe hebt u de cases in het boek geselecteerd?

“Mijn belangrijkste uitgangspunt was hoeveel je ervan kan leren, niet hoe dramatisch een geval is. Ik beschrijf bijvoorbeeld een geval in een besloten ruimte waar alle betrokkenen juist gehandeld hadden toen het ongeval gebeurde. Daardoor zijn geen ergere slachtoffers gevallen. In vergelijkbare gevallen betreden andere medewerkers diezelfde ruimte en vallen als dominosteentjes om. Ik ken een andere versie van exact hetzelfde ongeval met drie doden als gevolg. Verder moeten de ongevallen bruikbaar zijn voor alle sectoren en in de afgelopen tien jaar gebeurd zijn.”

Waarom zijn boetenormbedragen in de afgelopen jaren sterk verhoogd, zoals u schrijft?

“Dan moet je bij degene zijn die de regels maakt. Maar er wordt in het algemeen door wetgevers en beleidsmakers veel aan gedaan om bedrijven doe netjes hun best hebben gedaan geen straf te geven. Bij recidive worden de bedragen juist hoger.”

De toeslagenaffaire heeft Den Haag in haar greep. Ambtenaren hadden niet meer de vrijheid om evident onrechtvaardige uitkomsten te corrigeren. Daar is bij arbeidsinspectie dus geen sprake van?

“Een vergelijking met de toeslagenaffaire zou ik niet durven maken. De inspectie handelt op basis van risico-inschatting. Je gaat dus vaker naar bouwplaatsen en fabrieken dan naar een bank. Alles wordt heel goed overwogen. Er is alle ruimte voor overleg met de juridische afdeling. Arbeidswetgeving gaat over de hele maatschappij. Uitwassen als de toeslagenaffaire zouden bij ons niet kunnen voorkomen. Maar nu ben ik misschien een beetje reclame aan het maken voor de arbeidsinspectie. Er werken heel diverse profielen, van verpleegkundigen tot chemici en werktuigbouwkundigen. Kritisch vermogen is een belangrijk criterium bij werving van nieuwe medewerkers.”

Zijn flexwerkers oververtegenwoordigd in de ongevallen?

“Jazeker. 21 % van de ongevallen is met flexwerkers. Mensen die voor zichzelf werken nemen vaak meer risico’s en maken langere uren. In de bouw word je vaak per meter betaald. Bovendien zijn ze onbekend bij de bedrijven waar ze werken en wordt het leuke werk vaak gedaan door het eigen personeel. De toename van ongevallen die we de afgelopen jaren zien is deels te wijten aan de groei van het aantal flexwerkers, maar ook aan de mentaliteit dat alles gisteren klaar moet. De druk op productie neemt steeds vaker onwerkbare proporties aan.”

Hoe is gesteld met de arbeidsomstandigheden in het land waar u oorspronkelijk vandaan komt: Iran?

“Elke vergelijking met Nederland gaat mank. Arbo is daar eenvoudigweg geen prioriteit. Er zijn zoveel andere problemen. In reizen naar Indonesië en andere arme landen heb ik met eigen ogen gezien dat slavernij nog niet voorbij is. Echt niet. Mijnwerkers in omstandigheden die met geen pen te beschrijven zijn.”

Eerder verschenen in TW.nl