Een evolutionaire kijk op gezondheid
[Recensie] In de zomer van 2012 nam René Brant deel aan een tiendaagse trektocht door de Pyreneeën. De tocht was onderdeel van het promotieonderzoek van Leo Pruimboom. Die onderzocht hiermee hoe een kortdurende terugkeer naar de levenswijze van de jagers en verzamelaars – of in ieder geval naar een moderne variant van hoe wij vermoeden dat onze verre voorouders geleefd hebben – de gezondheid beïnvloedt. De tocht was voor Brant een belangrijke inspiratiebron voor dit boek. Hij wil ons laten inzien dat de evolutietheorie een leidraad kan bieden bij een vraagstuk dat de mens in de moderne Westerse wereld sterk bezighoudt: Hoe leef ik een zo gezond mogelijk leven?
Aap op schoenen met een buikje is geïnspireerd op de evolutieleer die suggereert dat organismen, inclusief de mens, zich over generaties aanpassen aan veranderingen in hun omgeving. Doordat degenen die het best aangepast zijn aan de omgeving overleven en zich voorplanten, blijft iedere soort zich ontwikkelen (survival of the fittest). Dit systeem zou tot het tijdperk van de jagers en verzamelaars goed hebben gefunctioneerd. Echter, de mensheid heeft de afgelopen millennia zulke snelle ontwikkelingen doorgemaakt, beginnend bij de eerste landbouwsamenleving en eindigend in het huidige digitale tijdperk, dat de evolutie het niet meer kan bijbenen. Gevolg is dat er een mismatch bestaat tussen onze omgeving en ons lichaam die onze gezondheid op negatieve wijze beïnvloedt. Om de balans te herstellen moeten we weer meer gaan leven zoals onze verre voorouders.
Vanuit deze gedachtegang voert Brant, in het dagelijks leven freelance journalist gespecialiseerd in natuur, milieu en gezondheid, ons langs een reeks adviezen die de meeste mensen niet vreemd zullen zijn: Eet zoveel mogelijk onbewerkt voedsel, zorg dat je voldoende beweegt en niet te veel zit en beperk je tijd achter het scherm (vooral vlak voor het slapen gaan). In zekere zin hadden de tips in het eerste deel van het boek, dat vooral focus op een beschrijving van het paleodieet, dan ook van iedere willekeurige fitgirl (m/v) kunnen komen. Al verdient de auteur bonuspunten voor het feit dat hij hierbij de impact van onze levenswijze op het klimaat ook de nodige aandacht geeft.
Later in het boek past Brant het idee dat we meer moeten gaan leven als de ‘oermens’ breder toe dan op alleen onze voedings- en bewegingspatronen. Dit ontaardt in adviezen die soms op de lachspieren van de lezer kunnen gaan werken. Om de oermens in onszelf naar boven te halen, raadt Brant ons aan om vaker naakt te lopen, sowieso geen schoenen meer te dragen, te eten met je handen en geen make-up te gebruiken.
Het is duidelijk dat Brant zelf erg enthousiast is over de levenswijze die hij predikt en een groot bewonderaar is van Leo Pruimboom, de man die hem meenam naar de Pyreneeën, en de andere specialisten die hij heeft geïnterviewd. Op de eerste pagina van het boek beschrijft hij zelfs hoe hij professor Leo Pruimboom ontmoette. Dat Pruimboom destijds een promovendus was en tot op de dag van vandaag niet benoemd is tot hoogleraar en dus niet hoort te worden aangesproken met een dergelijke titel, wordt gemakshalve vergeten. Deze onschuldige slordigheid is helaas tekenend voor hoe Brant in zijn enthousiasme en bewondering zijn kritische journalistieke blik verliest. Hij waarschuwt de lezer hier zelf al voor aan het begin van het eerste hoofdstuk: “Ik ging mee als journalist en volgens de beroepscode blijf je dan in principe afstandelijk en een buitenstaander. […] Maar ik geef toe dat ik gaandeweg van de rechte weg ben afgedwaald, wat eigenlijk een politieke doodzonde is”.
Het afwijken van de journalistieke beroepscode leidt echter tot een aantal pijnlijke missers, zoals wanneer enige kritische reflectie ontbreekt als hij een emeritus hoogleraar parafraseert die beweert dat autisme op te lossen is met gezonde voeding. Of wanneer hij stelt dat de kernramp in Tsjernobyl het gevolg is van het in de war brengen van onze biologische klok en dat melanomen ontstaan doordat mensen te veel binnen achter glas zitten en niet omdat ze te veel buiten in de zon zitten. Brant lijkt onvoldoende te beseffen dat dergelijke opmerkingen kwetsend kunnen zijn en/of door een onvolledige of eenzijdige weergave van de feiten juist tot ongezond gedrag kunnen aanzetten.
Al met al, biedt dit boek een leuke invalshoek voor een aantal gezondheidsvraagstukken van onze tijd. De lezer doet tijdens het lezen wellicht een aantal nieuwe ideeën op en krijgt misschien zelf wel zin in een survivaltocht door de bergen. Het boek leest makkelijk weg maar de fotocollage in het midden en het kinderlijke lettertype van de tussenkopjes geven het geheel een wat amateuristische uitstraling. Bovendien wil de auteur ons zoveel goede raad meegeven dat hij van de hak op de tak springt en een duidelijke opbouw ontbreekt (waarom wordt bijvoorbeeld pas in het laatste hoofdstuk uitgebreid de evolutieleer besproken? Dat voelt toch een beetje als mosterd na de maaltijd). Maar bovenal wil ik de lezer op het hart drukken om met gezond verstand en een kritische blik de beweringen van Brant te beoordelen want zelf lijkt hij dit in zijn enthousiasme soms te vergeten.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
