Grenzeloze vergoddelijking
De 20e eeuw is rijk bezaaid met dictators. Frank Dikötter, historicus en professor aan de Universiteit van Hong Kong, selecteerde er acht. Bekende figuren Mussolini, Hitler, Stalin en Mao staan naast de onbekendere Kim Il-Sung, Duvalier, Ceaușescu en Mengistu. Angst en geweld gaan hand in hand met persoonsverheerlijking.
[Recensie] Dictators zijn mensen – meestal mannen – die de macht gegrepen hebben. Ze zijn dus zwak, want als ze sterk waren, had een meerderheid hen wel verkozen: “De paradox van de moderne dictator is dat hij de illusie van massale aanhang moet creëren.” Om de macht in handen te houden, heeft de dictator twee wapens: de angst en de persoonsverheerlijking. Terreur in de vorm van concentratiekampen, goelags, verdwijningen en folteringen ent de angst in het hart van de bevolking. De persoonsverheerlijking verheft de dictator naar hogere sferen. Een dictator staat boven de massa, zodat enkel quasi religieuze termen hem nog kunnen vatten. Duvalier presenteerde zich als een levende voodoogod. Kim Il-Sung was de Rode Zon. De dictator bereikte zijn positie door een machtsgreep en beseft dat opponenten dat ook zouden kunnen. Daarom is wantrouwen tegenover hun medestanders diep ingebakken. Dictators hebben geen vrienden. Ze hebben enkel ondergeschikten.
Voor een dictator is ideologie eigenlijk irrelevant. Fascisme en het marxisme-leninisme verdwijnen snel naar de achtergrond, totdat de dictator weinig meer dan zichzelf te bieden heeft. De persoonsverheerlijking kent vele kanalen. Standbeelden, speldjes, boeken, affiches, radiospots en bioscoopjournaals werden ingezet. De persoonsverheerlijking kan enkel crescendo gaan. Wat begint met een klein eerbetoon, moet steeds sterker en sterker worden, tot ze waanzinnige vormen aanneemt. In China werd de productie van ‘Maospeldjes’ opgedreven naar vijftig miljoen per maand. Nog kon men aan de vraag niet voldoen.
Persoonsverheerlijking maakt alle mensen tot leugenaars. Niet meedoen aan het opbod van superlatieven maakt je verdacht, in een dictatuur “moesten alle mensen toneel leren spelen. Ze moesten op bevel kunnen lachen, de partijlijn napraten, leuzen schreeuwen en hun leider begroeten.” Zo wordt het onmogelijk te zien wie het regime verwerpt en wie het echt steunt.
Acht dictators uit de 20e eeuw. De cult van persoonsverheerlijking is een losjes geschreven overzichtswerk. Het geeft de lezer te denken over de kwetsbaarheid van de democratie. Toch blijft men wat op zijn honger zitten. Het blijft allemaal wat fragmentarisch en soms te anekdotisch. Als kennismaking met een aantal historisch belangrijke dictators heeft het boek echter zeker waarde.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
