Geschiedenis van de DDR
[Recensie] Het boek Achter de muur begint met de brand in de Reichstag in 1933 waarna 10.000 communisten werden gearresteerd. Na de oorlog werd Duitsland door de geallieerden en de Russen in bezettingszones opgedeeld. “Bij wijze van compromis kwamen de overwinnaars overeen en gedecentraliseerd, gedemilitariseerd en gedenazificeerd Duitsland op te bouwen” (p. 52). Zo begon wat genoemd wordt Stunde Null.
Behalve de oorlog was er ook de terreur van de Russische soldaten die gewelddadig optraden waarbij veel vrouwen en kinderen werden verkracht. Deze herinnering bleef tientallen jaren voortleven.
Meer dan 2000 fysici, chemici, ingenieurs en wetenschappers werden in 1946 opgepakt en naar de Sovjet Unie gebracht om daar voortaan te werken. Dit verlies aan kennis kwam naast de plundering van industrie en cultuur. Ook de denazificatie betekent verlies van deskundigheid.
15 miljard aan herstelbetalingen en vergoedingen voor bezettingskosten aan de Sovjet Unie drukken op de begroting van Oost-Duitsland. Van 1945 tot 1953 moet het land 60% van de productie aan de Sovjet-Unie afstaan.
Al deze feiten verklaren de groeiende afstand tot de BRD die zich na de oorlog al snel economisch ontwikkelt: het Wirtschaftswunder. De DDR staat vanaf het begin op grote achterstand.
Begin van de DDR
7 oktober 1949 werd de Deutsche Demokratische Republik een feit en kreeg de socialistische dictatuur vorm. Veelzeggend is het lied van de socialistische partij SED waarvan het refrein luidt dat de partij altijd gelijk heeft. Er wordt een groot veiligheidsapparaat opgebouwd om burgers te controleren. Daarnaast is de Volkspolizei (binnenlandse veiligheidsdienst) en zijn er Kampfgruppen der Arbeiterklasse (een paramilitaire organisatie).
Begin jaren 50 gaat meer dan 10% van de begroting naar defensie en deze zal altijd duidelijk aanwezig blijven omdat de angst voor het westen blijft. Via Berlijn is er aanvankelijk nog een doorgang naar het westen en wanneer de stroom mensen die deze route kiest, blijft aanhouden komt op 13 augustus 1961 De Muur, die de antifaschistischer Schutzwall wordt genoemd, tot stand. Bij vluchtpogingen vinden 140 mensen in de loop der jaren de dood.
Historische ontwikkelingen
Hoewel er in het begin van de jaren 60 hervormingen plaatsvonden, zetten deze niet door. De zogenaamde Brezjnev-doctrine hield de DDR sterk onder Russische invloedssfeer: “Wanneer krachten die vijandig staan ten opzichte van het socialisme een poging doen om de ontwikkeling van een socialistisch land om te buigen naar het kapitalisme, is dat niet alleen een probleem van het desbetreffende land, maar een gemeenschappelijk probleem voor alle socialistische landen” (p. 256). De formulering en de collectiviteit doen denken aan het artikel 5 van de NAVO: de aanval op één land wordt beschouwd als een aanval op alle landen van de NAVO.
Er vindt economische ontwikkeling plaats waarvan de Trabant min of meer het symbool wordt. Sport is bij internationale wedstrijden de nationale trots en er wordt veel in topsporters geïnvesteerd. De Jugendweihe is de socialistische tegenhanger van het belijdend lidmaatschap van de kerk. Ook is er hulp aan ‘broederstaten’ en worden buitenlandse arbeiders naar de DDR gehaald, met name uit Vietnam. Men steunt socialistische bewegingen in jonge staten die onafhankelijk zijn geworden.
In de jaren 70 is er een relatief grote welvaart en stabiliteit in de DDR.
Interessant is de beschrijving van de groeiende relatie met de BRD en de politieke spanning met Brezjnev. In juli 1983 wordt er zelfs een overeenkomst met de BRD gesloten. De DDR ontvangt kredieten in ruil voor soepeler grenscontrole. In 1987 is er een gezamenlijk krantenartikel van de westduitse SPD en de SED met de titel ‘Die Streit der Ideologien und die gemeinsame Sicherheit’.
Val van De Muur
Boeiend zijn de signalen dat de DDR eind jaren 80 in verval raakt zoals een hooggeplaatste functionaris van het Politburo in september 1988 erkende ‘dat we een punt hebben bereikt waar de zaak radicaal kan omslaan’. Een andere leidinggevende pleitte in datzelfde jaar voor een betere verbinding met het volk want: “Als dat niet gebeurt, zal het volk zich binnen één tot drie jaar van ons losmaken” (p. 438).
Dan breekt de boeiende periode aan die leidt tot het openen van de grens op 9 november 1989. Deze historische gebeurtenis gaf niet alleen de burgers van de DDR maar heel Europa nieuwe hoop op een open toekomst van vrede.
Politieke geschiedenis
Achter de muur is een waardevol boek dat veel inzicht geeft in de geschiedenis van de DDR. Met name politieke ontwikkelingen en de verhouding tot de Sovjet Unie krijgen veel aandacht, naast maatschappelijke ontwikkelingen, al hadden die nog wel meer aandacht mogen krijgen. Ik had graag wat meer gelezen over het dagelijks leven van mensen: hun werk, hun huizen en steden, hun leefwijze, hun vrije tijd, de plaats van verenigingen en kerken, de invloed van de veiligheidsdiensten en de behandeling van gevangenen.
Katja Hoyer heeft gekozen voor een historisch geordende aanpak waarin dit alles wel steeds globaal ter sprake komt. Thematische hoofdstukken hadden deze onderwerpen meer kunnen uitdiepen maar dat vraagt misschien om een nieuw boek met een andere aanpak.
Dit boek Achter de muur is gebaseerd op interviews, brieven, documenten en levensverhalen van mensen in allerlei sectoren van de samenleving en laat ons veel zien over de geschiedenis van de DDR.
Katja Hoyer is historica, journaliste en docent aan King’s College en Royal Historical Society in Londen. Zij is columniste van The Washington Post en schrijft voor The Spectator en Die Welt.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
