Duitse Nederlanders na de oorlog
[Recensie] Marieke Oprel vertelt hoe ze op zoek was naar een onderwerp voor haar scriptie en bij toeval op een lijst van kastelen stuit die als vijandelijk vermogen door de Nederlandse overheid waren geconfisceerd na de oorlog. Ze ging zich er verder in verdiepen en ontdekte een bijna verloren gegane wereld van gegevens over allerlei mensen met een Duitse achtergrond die na de oorlog als ‘verdacht’ werden aangemerkt. Het archief was eind jaren 70 bijna verloren gegaan maar werd door iemand met gevoel voor geschiedenis van de ondergang gered.
Dit boek Afrekenen met de vijand. Het naoorlogse beleid ten aanzien van Duitsers in Nederland is het onderwerp waarop Marieke Oprel in 2020 promoveerde. Het belicht een onderdeel van de oorlog dat tot dusverre weinig aandacht heeft gekregen. Het betreft een zeer gevarieerde groep van bijna 24.000 mensen.
‘Dit boek is geschreven vanuit de overtuiging dat de ervaringen van Duitse Nederlanders tijdens en na de oorlog, en de ingrijpende gevolgen van de vijandstatus voor hen en hun nakomelingen, onderdeel uitmaken van de Nederlandse geschiedenis’ (p. 12).
De verschijning van dit boek typeert onze tijd waarin onze aandacht voor de Tweede Wereldoorlog zich nog steeds verruimt. De heroïek van de jaren 50 dat wij ‘dapper verzet’ hadden geboden, ligt al lang achter ons. ‘Foute’ Nederlanders en zij die zich uit lijfsbehoud afzijdig hielden, de meegaande houding van ambtenaren, politieagenten en de Nederlandse Spoorwegen is sindsdien openlijk ter sprake gekomen.
De ontvangst van Joden die uit concentratiekampen en onderduikadressen terugkeerden, was vaak beschamend en datzelfde geldt voor mensen die uit Nederlands Indië naar Nederland kwamen. Kort na de oorlog hadden mensen genoeg aan hun eigen leed en moeite genoeg om hun eigen weg te vinden.
Ook het herdenken is van karakter veranderd en heeft zich verdiept. Het heeft lang geduurd voordat de slachtoffers van de Holocaust écht werden erkend. Het boek Vijfhonderd meter namen dat onlangs werd besproken, beschrijft dit op treffende wijze.
Het boek Afrekenen met de vijand bestaat uit persoonlijke verhalen van een aantal mensen wier levensverhaal Marieke Oprel is nagegaan. Het zijn zeer uiteenlopende omstandigheden; ieder verhaal staat op zichzelf en de omstandigheden zijn dikwijls tamelijk complex. Dat maakt het uitspreken van een juridisch oordeel er niet eenvoudiger op. Ze hebben dan wel de Duitse schijn in en na de oorlog tegen maar ze hebben zich dikwijls niet nazistisch gedragen, sommigen hebben juist het tegendeel laten zien in de oorlog. De centrale vraag bij iedere casus was in hoeverre deze Duitse mensen ‘vergroeid’ waren met de Nederlandse samenleving. Gedrag van een ‘goede Nederlander’ was een belangrijk criterium.
Afrekenen met de vijand legt de vinger bij een onderbelicht aspect van de oorlog en de nawerking daarvan. Het zijn interessante verhalen en de lezer kan begrip hebben voor de situaties van mensen die toen vanuit hun Duitse achtergrond in de knel kwamen. Dat oordeel valt ons vandaag uiteraard een stuk gemakkelijker omdat wij de historische gevoeligheden van destijds niet meer aan den lijve voelen.
Een interessant boek waarin een nieuw element van de Tweede Wereldoorlog wordt belicht.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
