"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Alle luiken gesloten

Vrijdag, 20 november, 2020

Geschreven door: Paula Dukker
Artikel door: Jan Stoel

Laten we de luiken openzetten

[Recensie] Alle luiken gesloten is de toepasselijke titel van de debuutroman van Paula Dukker (1947). Ze schreef eerder de verhalenbundel Tranen van vergelijking waarin ze, als oud-NT-2 docente, vertelt over haar herinneringen aan oud-leerlingen om op die manier een bijdrage te leveren aan het begrip voor nieuwe Nederlanders.

In Alle luiken gesloten zijn er veel raakvlakken met het leven van de auteur. Het hoofdpersonage, Ingrid, is in 1947 geboren, getrouwd in 1972, kreeg een dochter en haar echtgenoot overleed in 2014, werkte als leerkracht in het basisonderwijs in Rotterdam en verhuisde later naar Zoetermeer. Het past op het leven van Dukker. “Het is een waargebeurd, persoonlijk verhaal” staat op de achterflap te lezen. Maar fictie speelt onmiskenbaar een rol.

Het verhaal speelt op een interessant snijvlak in de maatschappij. Aan de ene kant is er de verzuiling met zijn scherpe scheiding tussen bevolkingsgroepen (katholieken, protestanten, socialisten en liberalen). Aan de andere kant is er de ontzuiling, die vooral in de tweede helft van de jaren zestig doorzette, een periode waarin de welvaart toenam en de individuele ontplooiing belangrijker werd dan het je conformeren aan wat ‘de zuil’ van je verwachtte. Ingrid staat precies tussen deze perioden in. Het verhaal geeft zo een mooi tijdsbeeld.

De auteur zet in de eerste twee hoofdstukken van het verhaal meteen het probleem neer. Het is 25 september 1972 en Ingrid van der Vlist neemt afscheid van Delft, de plek waar ze woont. Ze vlucht naar haar vriendin Carla in Woerden. Het afscheid nemen van haar familie doet pijn, maar ze heeft geen keuze. Ze is opgegroeid in een streng katholiek gezin waar het geloof de kern van het leven is en waar men niet gewend is over gevoelens te praten. “De leefregels van het geloof moesten kritiekloos nageleefd worden”. Ingrid is gaan twijfelen aan ‘de enige waarheid’ van het geloof, ze kijkt op een andere manier naar de samenleving. Waarom homoseksualiteit en ongehuwd samenwonen veroordelen, voorbehoedsmiddelen verbieden? Aan het eind van het eerste hoofdstuk wordt duidelijk waar het voor Ingrid – dan vijfentwintig jaar en onderwijzeres in Rotterdam – schuurt. Ze heeft een relatie met Chris Cooms. Hij is hervormd, gescheiden, elf jaar ouder, heeft drie zoontjes die hij niet mag zien, is van Indische afkomst en heeft geen baan. Ze wordt gedwongen de relatie te verbreken, maar weigert, volgt haar hart. “Hoe kan het verkeerd zijn van iemand te gaan houden?” vraagt ze zich af. Chris en Ingrid zijn open naar elkaar. “Het voelde vertrouwd, alsof het al jaren zo was, hij en ik samen,” denkt Ingrid. Chris wil haar niet van haar familie weghalen, maar is blij met Ingrid. Ze kiest voor Chris en zeven maanden na hun eerste ontmoeting trouwen ze.

Boekenkrant

Met haar ouders komt het maar niet goed, net zo min als met haar broers en schoonzussen. Er is in het katholieke geloof blijkbaar geen plaats voor andere opvattingen en er is geen ruimte voor de echte boodschap van het geloof: naastenliefde. Ze stelt zich dan ook vragen over die dogmatische benadering en komt tot de conclusie dat juist religie de grootste botsingen tussen bevolkingsgroepen veroorzaakt. Als haar dochter Carijn wordt geboren verandert er bij haar familie niets. Moeder stuurt een kaart met de tekst: “Ik hoop dat je later meer plezier van je dochter zal hebben dan ik heb gehad.” Ingrid is gewoon uit hun leven verbannen en niemand biedt hulp, ook de kerk niet. Ingrid probeert haar hele leven lang de breuk te lijmen, maar zonder succes. Alle luiken blijven gesloten. Uiteindelijk sluit ook Ingrid met pijn in het hart de luiken naar haar familie en de kerk.

De worsteling met het geloof, de keuze om al dan niet je hart te volgen, de loyaliteit aan je familie, de zoektocht naar wie je zelf bent of mag zijn, wat het betekent om uitgesloten te zijn en het streven naar persoonlijke vrijheid vormen de belangrijkste thema’s in de roman.

Het verhaal wordt verteld vanuit het ik-perspectief van Ingrid. In één hoofdstuk, dat gaat over de jeugdjaren van Ingrid, is sprake van een alwetende verteller. Daar wordt wat meer afstand genomen en krijgt de lezer zicht op wat leven in de katholieke zuil betekende: naar school gaan bij de nonnen, ’s avonds thuis de rozenkrans bidden, het biechten, de schoolmis, het sparen van flessendoppen voor de missie, het vastentrommeltje, de pastoor die op bezoek komt, het niet mogen spelen met protestantse kinderen.

Paula Dukker schrijft in een heldere taal, direct, weet de spanning goed vast te houden, schrijft met gevoel. Met uitzondering van de eerste drie hoofdstukken wordt het verhaal chronologisch verteld. De psychologische ontwikkeling van de belangrijkste personages, Ingrid en Chris, is overtuigend uitgewerkt. Je raakt betrokken bij hun twijfels en worsteling. Moeten ze hun hart volgen of zich conformeren aan wat anderen vinden? Het is schrijnend om te zien hoe in de familie met andere opvattingen omgegaan wordt. Het is zwart of wit. Grijs bestaat niet. De andere personages blijven hangen in hun overtuiging, ontwikkelen zich daardoor niet. Het zou interessant geweest zijn om ook hun beweegredenen beter te leren kennen. Je merkt dat het verhaal heel dicht op de huid van Dukker zit.

De auteur is een goed observator, maar of het meerwaarde geeft om de inrichting van een huis tot in detail te beschrijven is de vraag. Mooi zijn de verbindingen tussen de omgeving/de natuur en het gevoelsleven van het hoofdpersonage. Bijvoorbeeld als Ingrid vertrekt naar haar vriendin Carla: “Het water van het kanaal glom donker. Er waren weinig mensen op straat.” Als ze voor het eerst Chris ontmoet is het een zonnige Hemelvaartsdag in mei. Later als ze Chris alles vertelt over haar familie: “Chris en ik namen afscheid met een innige omhelzing. Er viel lichte miezerregen.”

De roman beklijft. Het begrijpen van elkaar, het openstaan voor elkaar is een universeel thema dat de auteur bezighoudt en ook speelt in de huidige maatschappij. Wat zou het fijn zijn als de luiken wat meer open zouden staan.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub Van Alles