De zoete pijn van de spijt
Nu ik deze regels schrijf heeft Thomas Verbogt met zijn Als de winter voorbij is de Libris Literatuurprijs 2016 niet gewonnen. Natuurlijk niet, zou ik haast zeggen. Het is niet dat Verbogt geen mooie roman heeft geschreven. De roman, waarin de auteur nadrukkelijk teruggaat naar zichzelf, is behalve een typisch voorbeeld van de Verbogtiaanse poëtica, een wonderschoon document humain van een gekwelde ziel.
De Libris kon hij er niet mee winnen, simpelweg omdat Connie Palmen meedeed. Haar hartstochtelijke, über-intellectualistische pleidooi voor rechtvaardiging van de ziel van Ted Hughes barstte bijkans uit zijn literaire voegen. Ik hoop dat Verbogt met mij vindt dat het van zo’n winnaar goed verliezen is.
Fijnzinnig
Terug naar de voorbije winter van Verbogt. In een fijnzinnige serie bespiegelingen zien we hoofdpersoonThomas – waarom moeilijk doen, moet Verbogt gedacht hebben, dit komt toch vanuit mijn leven, dan kan hij ook mijn naam hebben – door het ‘later’ zwerven, het later ‘dat altijd veel sneller komt dan we konden vermoeden’. Herkenbare stromen gedachten die komen bij het opruimen van een huis, de dood van een geliefd persoon, bij de zoete pijn van de spijt iets niet gezegd te hebben. De bekende maar nog lang niet genoeg uitgesponnen thematiek die Verbogt ons telkens weer voorhoudt: we zijn allen voorbijgangers die van de ene tijd in de andere lopen en na een poos verwonderd achteromkijken en zich afvragen waar die tijd gebleven is. Dat is voor mij de essentie van deze roman. Geen duidelijk plot met een begin en een eind, maar een aaneenschakeling van herinneringen die op een wonderlijke manier met elkaar blijken samen te hangen.
Passend woordgebruik
Knap verweeft Verbogt vroeger en nu, in bij de levensfase passend woordgebruik zoals dat van het jonge kind, dat zich afvraagt hoe je moet nadenken:
‘Ik vroeg mijn moeder wat papa toch deed. Ze antwoordde: ‘Hij schrijft op wat hij denkt.”Wat ze daarmee bedoelde wist ik niet, wel dat het iets was wat van binnenuit kwam, vanuit het binnenste van mijn vader in dit geval, uit zijn hoofd om nog preciezer te zijn. Hoe ik het begreep, geen idee, maar ik begreep dat hetzelfde niet uit mijn hoofd kon komen, anders kon ik ook doen wat hij deed, en dat kon ik niet. En mijn moeder ook niet.
Hij schrijft op wat hij denkt.
Denk toch ‘ns na bij wat je doet.
Het was nogal wat, dat denken.’
Of neem de taal van de jonge man die na zijn eindexamen gymnasium zeker weet dat hij met zijn diploma niets zal doen:
‘Dit is de zomer waarin ik breek met wat er van me verwacht wordt. Ik hoor niet meer bij een gang van zaken, ik moet het zelf doen. Dat deed ik natuurlijk ook al op het kookpunt van mijn puberteit, niemand mocht zich met mij bemoeien, maar er was toen nog van alles dat wie ik was en wat ik wilde, bijeenhield.’
Literaire parel
De Recensieweb Schaduwjury noemde Als de winter voorbij is een ‘literair pareltje dat poëzie lijkt te fluisteren tussen de schreeuwende stemmen van de andere genomineerden.’ Ik zat bij die jury en stemde daar uiteraard volmondig mee in. Toch heeft Verbogt bij nader inzien wel degelijk ook een cri de coeur geschreven die het gemoed bezwaart met de zoet-pijnlijke weemoed van de herkenning maar die geen pijn doet aan de oren. Want al houdt het centrale thema stand – schuld, of liever: niet ingeloste schuld, of zelfs: verbeelde schuld – dramatisch wordt het nergens en larmoyant al helemaal niet. Behoedzaam neemt Verbogt ons mee naar de dieper gelegen lagen van ons bewustzijn, waar verwondering en verlangen maar ook geheimen en verwachtingen huizen.
‘Pas later besefte ik dat: zo begint je leven, zo krijgt het richting en zin. De ander is de beweging die je zoekt, een beweging waarin verlangen alles is. Verlangen is alles. Toen ik dat inzicht kreeg, begreep ik wat het allemaal was waarin ik vanuit de eeuwigheid verzeild was geraakt.’
Verbogt beschrijft het gewone leven waarin we als bij toeval verzeild zijn geraakt op een stilistisch hoogstaande manier in woorden die naklinken. Het leven neergezet als iets overkomelijks. Als iets wat voorbijgaat.
