Verloren moraal van vijftigers
Als voorbereiding voor DLVAlive van dinsdag 7 maart leest Roeland Dobbelaer het oeuvre van Ian McEwan. Deze week bespreekt hij Amsterdam, een roman uit 1998.
[Recensie] Na een boek of vier van Ian McEwan begin je zijn schrijfprocedé door te krijgen. McEwan kiest een of meerdere actuele maatschappelijk thema’s en vraagstukken en weeft daar zijn nieuwe verhaal omheen. Zo zijn zijn boeken altijd politiek en cultureel relevant en weet hij zich gegarandeerd van de aandacht van zijn lezers. Wordt dat saai? Nee, integendeel, want elke keer weet McEwan rond zo’n thema een geheel onvoorspelbaar en intrigerend verhaal neer te zetten. De plots zijn verrassend en McEwan kan prachtig schrijven.
In Notendop is dat het perspectief van een ongeboren kind dat ziet wat voor zooitje zijn ouders en aanverwanten er van maken terwijl de wereld in brand staat. Na honderd pagina’s de ouders vrij spel te hebben gegeven in Notendop laat McEwan de ik-persoon verzuchtend opmerken: “In Nigeria zijn kinderen levend verband voor de ogen van hun ouders door hoeders van de vlam. In Noord-Korea wordt een raket gelanceerd. Over de hele wereld loopt de stijging van de zeespiegel op de voorspellingen vooruit. Maar dit komt allemaal niet als eerste. Dat is aan een nieuwe catastrofe voorbehouden. Een combinatie van armoede en oorlog, met nog de klimaatverandering als reserve, verdrijft miljoenen mensen uit hun huizen, een oeroud epos in een nieuwe vorm, grote volksverhuizingen als gezwollen rivieren in het voorjaar…”
In De kinderwet is het de vraag of een adolescent, nog niet meerderjarig, een bloedtransfusie op geloofsgronden mag weigeren. In het boek beschrijft McEwan de worsteling van de rechter in dienst. Het leverde een hele mooie kleine roman op.
In Amsterdam gaat het over de positie van vijftigers. McEwan won er de Booker Prize mee. Het boek beschrijft de levens van een aantal mannen van middelbare leeftijd. De mannen staan op het toppunt van hun macht en kunnen, maar weten dat hun houdbaarheidsdatum nadert. Ze doen er alles aan te voorkomen dat ze hun posities kwijt raken of willen zelfs nog hoger op. We maken kennis met de begaafde componist Clive Linley die aan een stuk werkt voor een Millenniumviering. Het moet zijn absolute meesterwerk worden, maar hij heeft geen inspiratie. Dan is er Vernon Halliday, hoofdredacteur van een kwaliteitsdagblad met een oplage probleem. Halliday is gepokt en gemazeld in het krantenbedrijf, al een meer dan kwart eeuw journalist en heeft diverse voorgangers van hem weten te overleven. Hij is vast besloten om alles uit de kast te halen om de oplage van de krant te laten stijgen. Meer op de achtergrond spelen de politicus Julian Garmony, beoogt minister-president en George Lane, zakenman en aandeelhouder van de krant van Vernon, een rol van belang.
Het boek opent met de crematie van een gemeenschappelijke vriendin, Molly Lane. Alle vier de heren hebben een relatie met deze dame gehad. George was lange tijd met haar getrouwd, tot haar dood. Molly stierf na een lang ziekbed. De boezemvrienden Vernon en Clive beloven elkaar, zij het na enige moeite, te zorgen dat hen zo’n einde bespaard zal blijven mocht een van hen ziek worden.
De gebeurtenissen na de crematie volgen elkaar snel op. Vernon kan compromitterende jeugdfoto’s publiceren waar Garmony op staat, nota bene gemaakt door Molly. Goed voor de oplagecijfers en mogelijk kan het de carrière van de rechtse Garmony breken. Clive is getuige van een misdrijf maar grijpt niet in omdat hij opeens inspiratie heeft voor een deel van zijn partituur.
De mannen kiezen voor zichzelf, de roem, de macht of wat dan ook, maar in ieder geval niet voor de moraal, en daar spreken ze elkaar verontwaardigd op aan. De herinneringen aan Molly in de gesprekken tussen de heren lopen door het hele boek heen. Ze realiseren zich dat ze haar nooit hadden mogen laten gaan, dan was het vast anders gelopen in hun leven en hadden ze wel de goede keuzes gemaakt. En zo is Molly voor hen het symbool van het onbedorven, prille, zorgeloze leven van de jeugd.
Vrolijk wordt het nergens in Amsterdam. Babyboomer McEwan houdt zijn generatiegenoten een akelige spiegel voor. Alsof hij wil zeggen: kom tot inkeer, en maak nu eindelijk eens de goede keuzes. Denk nog eens aan je idealen van toen en heb fatsoen. En wat het actuele maatschappelijke thema betreft in Amsterdam. Dat vertellen verraadt al teveel over de plot, maar het heeft wel een Nederlands tintje, vandaar de titel.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
