[Signalering] Joden in Berlijn wordt afgeraden een keppeltje te dragen. Op Amerikaanse universiteiten duiken swastika’s op. In Oost-Europa vieren vooroordelen weer hoogtij, net zoals in de Britse Labourpartij. In 2014 vielen vier doden bij een aanslag op het Joods Museum in Brussel. Voor Deborah Lipstadt is het heel duidelijk: anno 2020 is het antisemitisme weer helemaal terug.
In Antisemitisme hier en nu geeft Lipstadt (1947), professor Moderne Joodse geschiedenis en Holocauststudies, antwoorden op brieven van de fictieve personages Joe, hoogleraar, en Abigail, studente. Vanuit hun leefwereld tonen ze hun bezorgdheid over de toenemende Jodenhaat. Jodenhaat is misschien wel zo oud als het Jodendom zelf. Doorheen de wereldgeschiedenis is het in zeer verschillende vormen en gedaantes opgedoken. Een eenduidige definitie van antisemitisme is dan ook moeilijk te geven. Lipstadt sluit zich aan bij de meest basale definitie, van Isaiah Berlin: “Een antisemiet is iemand die Joden meer haat dan nodig is.” En die Jodenhaat lijkt over de hele wereld opnieuw toe te nemen, zeker vanaf het jaar 2000, en valt uiterst moeilijk te bestrijden. Het antisemitisme is een wereldbeschouwing, een complottheorie, gebaseerd op irrationele veronderstellingen en dus niet met rationele argumenten te overwinnen. Zo geloven rabiate antisemieten dat op 9/11 bij de aanslagen op de WTC-torens 4.000 joodse werknemers vooraf verwittigd werden en dus die dag thuisbleven – een dusdanig irrationele stelling dat geen enkel rationeel argument tegenwicht kan bieden.
Het hedendaagse antisemitisme kent vele verschijningsvormen. Oeroude vooroordelen en stereotypen keren terug: Joden zouden de wereldeconomie beheersen (denk aan de verwijten tegenover George Soros), te grote invloed hebben in de politiek, elkaar voortrekken enz. Zelfs beschuldigingen van kindermoord zijn weer actueel. Het antisemitisme komt van politiek links én rechts. In linkse kringen, zoals de Labourpartij of aan Amerikaanse universiteiten, is Jodenhaat stevig ingeburgerd geraakt. Aan de rechterzijde heeft de verkiezing van Donald Trump de deuren voor racisme en antisemitisme weer wat verder geopend. Ook vanuit radicaal-islamitische zijde blijft antisemitisme groeien, vaak op gewelddadige wijze.
Lipstadts basisaanname is duidelijk: antisemitisme neemt fel toe. 300 bladzijden lang geeft ze op bevattelijke, vlotte wijze duiding bij die basisstelling, met talloze voorbeelden. De opbouw in de vorm van brieven aan fictieve personen blijft helaas wat gekunsteld en biedt weinig meerwaarde. Het antisemitisme in alle facetten komt aan bod, met de grootste aandacht aan de gebeurtenissen in het tweede decennium van de 21e eeuw – helaas ook wat te eenzijdig op de Verenigde Staten gericht. Die grote aandacht voor actualiteit (‘hier en nu’) maakt het boek meteen ook kwetsbaar: over tien jaar is het hopeloos verouderd. Maar voor nu biedt Antisemitisme hier en nu een belangrijke, wel gedocumenteerde inkijk in het gevaar van Jodenhaat, want “wat begint met aanvallen tegen Joden, stopt daar zelden.”
—
Voor het eerst verschenen op De Leesclub van Alles
