"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Apeirogon

Vrijdag, 14 oktober, 2022

Geschreven door: Colum McCann
Artikel door: Jan Koster

Verbonden door verdriet

[Recensie] Colum McCann was bijna aan het einde van zijn reis naar Israël en Palestina toen hij werd voorgesteld aan twee mannen: Rami Elhanan en Bassam Aramin. Hun achtergrond en afkomst is heel verschillend, maar ze zijn verbonden door een groot verdriet. In het schier onoplosbare conflict hebben beide een dochter verloren door geweld. Terwijl wraak een voor de hand liggende reactie voor velen zou zijn gingen zij een andere weg. Praten over hun verdriet, luisteren naar elkaar en het zoeken naar verbinding om een einde te maken aan de spiraal van geweld vonden zij een beter idee. Het relaas van de twee mannen vormt de rode draad van Apeirogon.

Fragmentatiebom
Het begint bij hoofdstuk 1 en loopt dan door tot hoofdstuk 500, waarin je uitgebreid leest over Rami en zijn deel van het verhaal. Hierop volgt hoofdstuk 1001 met als kern het verhaal van Bassam. Daarna volgt 499 en dan telt het af naar 1. De analogie met De vertellingen van Duizend-en-een-nacht is onmiskenbaar, het boek waarin Sheherazade door moet blijven gaan met vertellen om in leven te blijven. Het is voor de twee mannen de manier om zin aan hun leven te geven door hun verhaal te blijven doen. De centrale zin zou kunnen zijn: “Het houdt pas op als we gaan praten.”

De kern van Apeirogon zit in de middelste twee hoofdstukken waarin de mannen hun verhaal doen. Dat thema is op zichzelf al bijzonder genoeg voor een mooi en meeslepend verhaal.

Door de manier waarop McCann alles daaromheen presenteert weet hij het naar grote hoogte op te stuwen. Het duurt wel even voordat je dat doorhebt. De korte hoofdstukjes die aanvankelijk nauwelijks verband met elkaar lijken te hebben doen denken aan een fragmentatiebom, waardoor een van de meisjes is omgekomen. Na een tijdje begrijp je dat alles met alles samenhangt en dat alle details en uitweidingen het verhaal op prachtige wijze inkleuren.

Boekenkrant

Praten in plaats van vechten
McCann haalt er van alles bij. Theresienstadt, trekvogels, enkele historische figuren, auteurs, allerlei weetjes, het krijgt allemaal een plekje in dit boek. Hij varieert daarbij van vorm en toon zonder dat het afbreuk doet aan het ritme. Hij maakt veel gebruik van associaties en herhalingen. De titel Apeirogon komt een paar keer terug: “een vorm met een telbaar oneindig aantal zijden.”

Een paar voorbeelden van hoe dit boek is opgebouwd kunnen dit illustreren. Een aantal keren gaat het over bevriende getallen. Dat zijn getallen waarvan het totaal van de delers gelijk is aan het andere getal. De getallen 220 en 284 zijn een bekend voorbeeld. Over het eerste getal schrijft hij in beide hoofdstukken met dat nummer. De twee hoofdstukken met nummer 284 zijn een lege rechthoek. Het heeft een diepere betekenis, vooral voor Bassam in relatie tot zijn zevenjarige gevangenschap.

Apeirogon begint met: “De heuvels van Jeruzalem baden in mist” en eindigt met “De heuvels van Jericho baden in duisternis.” Zinnen die qua inhoud en opbouw vergelijkbaar zijn.

Een nadere bestudering zal ongetwijfeld meer van dat fraais opleveren. Apeirogon verdient dat ook, het is een boek dat meermaals gelezen kan worden en waarbij dan telkens weer nieuwe dingen zullen opvallen. In de kern is het een verhaal waarover je vaker leest. Het wordt uniek door de manier waarop het in elkaar is gestoken. Wat mij betreft een zeldzaam hoogtepunt, een prachtig pleidooi om te praten, elkaar te leren begrijpen in plaats van elkaar naar het leven te staan.

Eerder verschenen op JKleest

Boeken van deze Auteur: