"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Arc de Triomphe

Vrijdag, 8 juni, 2018

Geschreven door: Erich Maria Remarque
Artikel door: Roeland Dobbelaer

Dansen op de vulkaan

[Recensie] Er zijn twee stromingen of eigenlijk drie onder de huidige generatie doemdenkers die denken dat de geschiedenis zich herhaalt. Zij die menen dat ons tijdvlak lijkt op dat van kort voor de eerste Wereldoorlog, zij denken dat we eerder het interbellum nadoen en zij die geloven dat elementen van beide tijdperken zich herhalen. Eens zijn ze het allemaal: er komt een nieuwe catastrofe aan op wereldschaal. Het gaat niet goed, grote politieke rampen bedreigen ons, het is 2 voor twaalf, links- of rechtsom: de wereld zoals we hem nu kennen gaat ten onder. Of het nu komt door het toegenomen nationalisme en populisme met dito enge leiders, of door de opkomst van een wijdverbreid racisme en antisemitisme, of door het moslimextremisme, of door het doorgeschoten identiteits-denken aan de linkerzijde van het politieke spectrum, of door de instabiliteit in het Midden-Oosten of misschien wel door de opwarming van de aarde, de mensheid is gedoemd het onderspit te delven, het is te laat, er is geen weg meer terug.

Maar hoe dan verder, in de paar jaar die ons resten? Hoe voelt dat, hoe kun je doorleven in de wetenschap dat de wereld zoals we die nu kennen eindig is? Heeft het nog zin om nieuwe projecten te starten, te werken? Heeft het zin om nieuwe vriendschappen te sluiten, kun je nog wel verliefd worden. Een man die zich geen enkele illusies meer maakt en lijdzaam afwacht tot de catastrofe zich voltrekt is Ravic uit de prachtige roman van Erich Maria Remarque, Arc de Triomphe.

Remarque is de auteur van de bekende roman over WOI Van het westelijk front geen nieuws, waarin hij zijn oorlogservaringen als Duitse officier beschrijft. Remarque was een oorlogsheld, werd gedecoreerd, maar kreeg het als schrijver en journalist al snel aan de stok met de nazi’s. Hij vluchtte in 1933 via Parijs naar de VS waar hij zijn romans over WOII schreef zoals Een nacht in Lissabon (vorig jaar in vertaling verschenen) en dus ook Arc de Triomphe, die begin dit jaar uit in vertaling uitkwam.

Arc de Triomphe gaat over de gevluchte Duitse arts Ravic, een man zonder papieren, die illegaal in Frankijk verblijft. Hij is gemarteld door de nazi’s, zijn vrouw is vermoord. Gedesillusioneerd leeft hij in Parijs, woont in een hotel, drinkt vooral veel cognac en calvados en praat heel veel met zijn vriend, de Russische balling Morosow die als portier in een nachtclub werkt.

Boekenkrant

Ravic, niet zijn echte naam, weet dat de nazi’s komen, dat de Duitsers ook Frankrijk zullen binnenvallen en inlijven. Hij weet dat er niets tegen te doen valt en weet dat de kans dat hij dan weer in handen valt van de nazi’s groot is. Hij doet geen moeite om naar Amerika te komen, niet dat hij vrede heeft met het naderende einde, maar hij verzet zich er niet meer tegen, althans zo lijkt het. Ravic houdt zichzelf in leven door als chirurg ingewikkelde – en voor Franse artsen onmogelijke – operaties uit te voeren en laat zich daar zwart voor betalen. Het is grappig te zien hoe Ravic (lees Remarque), van de ene kant neerkijkt op alles wat Frans is. Hij ziet ze als onhandig, ongeorganiseerd en amateuristisch, ook als het om chirurgie gaat. Van de andere kant weet Ravic dondersgoed dat het over-geordende Duitsland een monster als het nazisme heeft voortgebracht. Zoiets zou in Frankrijk nooit kunnen: geen goede chirurgen betekent ook geen efficiënte of totalitaire dictatuur.

Dan komt Ravic twee mensen tegen die zijn aanvankelijke houding van lijdzaamheid doen veranderen. Allereerst is er de Italiaanse actrice Joan, ze staat op het punt zich in de Seine te werpen, verdwaald in de wereld, ziet ze zich geen toekomst meer. Ravic brengt haar van haar plan af en ze beginnen na een paar ontmoetingen een hartstochtelijke liefdesrelatie. Er komt weer kleur in het leven van Ravic. Ze starten een leven van uitgaan, drinken, plezier maken, oftewel dansen op de vulkaan.

“Joan,” zei hij. Denk nu nergens over en vraag niets. Zie je het licht van de lantaarns en die duizendkleurige lichtreclames daarginds? Wij leven in een stervende eeuw en deze stad trilt van leven. Wij zijn van alles losgescheurd en wij hebben niets meer dan ons eigen hart. Ik was in het land van de maan en ik ben teruggekomen en hier ben jij en jij betekent leven. […] en zonder liefde is een mens maar een lijk met verlof, niets dan een vodje papier met een paar data erop en een valse naam en je kon net zo goed doodgaan.”

Ravic probeert zijn sombere gedachten te verdringen en op momenten lukt dat goed. Joan vertelt hij weinig wie hij is en wat hij heeft meegemaakt. Echt in contact komen ze niet met elkaar, ze hebben elk hun eigen geheimen, maar ze weten er het beste van te maken. Door een ongelukkig toeval verliest hij Joan lange tijd uit het oog. Hij vervalt dan weer snel in zijn eerdere leven van doelloosheid.

Op een dag ziet Ravic een bekende uit zijn tijd waarin hij gevangen zat in een Nazikamp. Het is de SS-er Haake. Het is in een flits, was hij het echt? Een paar weken later ziet hij hem opnieuw. Met Joan was het de liefde, maar nu komen wraakgevoelens naar boven. Ravic zet alles op alles om de man te vermoorden. Uiteindelijk komt hij Joan weer tegen, volgt er een dramatisch einde en vallen de Duitsers Frankrijk binnen.

Arc de Triomphe is een schitterend boek. Niet zozeer vanwege het verhaal, dat is snel vertelt, maar het zit hem vooral in alle waarnemingen waarmee Ravic de stervende wereld becommentarieerd. Remarque schrijft prachtige zinnen, je zou er tegeltjes mee vol kunnen schrijven. Enkele voorbeelden:

“Berouw is het meest nutteloze ding van de wereld. Een mens kan nu eenmaal nooit iets herroepen en nooit iets meer goed maken. Anders zouden we allemaal heiligen zijn. Het is niet de bedoeling van het leven om ons volmaakt te doen zijn. Al wie volmaakt is hoort in een museum.”

Of

“De mens is groot in zijn voornemen, maar zwak in de uitvoering. Daarin ligt onze ellende, maar tegelijk onze charme.”

Liefde en wraak zijn de hoofdthema’s in Arc de Thriomphe. Ook al heeft het leven geen zin meer en zijn de kansen op een goede toekomst volstrekt vergeven, de mens blijft een mens en menselijke gevoelens zijn onverbeterbaar. Arc de Thriomphe is vooral een oproep om wat er ook gebeurt verder te leven. Dus doemdenkers, u weet wat u te doen staat. Leef gewoon door, wordt verliefd, dat is het beste voor iedereen. De roman is ook een oproep om het goede te doen. Ravic is op en top een heer, helpt mensen om zich heen, geeft hoeren die ernstig gewond zijn geraakt door amateur abortussen een gratis behandeling en grijpt in bij vechtpartijen en ander zaken waar een rechtschapen mens moet ingrijpen. Niet alle Duitsers zijn schoften, dat heeft Remarque ook willen laten zien.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles

 

Boeken van deze Auteur:

Arc de Triomphe

De nacht in Lissabon