Historische roman over Portugees-Joodse familie
[Recensie] Het boek Atlantis van Chris van Henegouwen is zijn tweede boek. Hij schrijft het na De herkeuring. Het is een echte breinbreker, want Van Henegouwen vertelt verschillende verhalen en gaat kris kras door tijdperken en continenten heen. Ook de vervoermiddelen die hij beschrijft vormen zijn zeer gevarieerd. Wat de grote gemene deler is tussen deze verhalen wordt pas aan het eind van het boek duidelijk. De hoofdpersonen die beschreven worden zijn allen Joden uit dezelfde eeuwenoude familie, met als stamvader Samuel Pinto die aan het eind van de 16e eeuw in Lissabon vervolgd werd en naar Amsterdam vluchtte. Zijn zoon ging in de slavenhandel.
De naam Atlantis is in het boek de naam van een cruiseschip, dat in de jaren ’60 van de 20e eeuw van Hamburg naar Zuid-Amerika vaart. Op het schip varen wat oud SS’ ers mee, maar ook twee Joodse vrouwen, mevrouw Oudhof en mevrouw Meijer. Wanneer één van de vrouwen de ss’ers ontdekt, confronteert zij de Duitsers met hun gedrag in de oorlog. Deze worden hierdoor wantrouwig en er ontstaat een vuurgevecht. Zuid-Amerika is een geschikte plek voor oud ss’ers om hun vervolging te ontvluchten. Er vaart ook een spion mee die voor de Bundesnachrichtendienst de oud ss’ers in de gaten houdt. De BND wil weten waar zij terecht komen.
Een geheimzinnige rol vanaf het begin speelt het schilderij van Rembrandt, waar een meisje wordt opgehangen.
Drie eeuwen geleden, de jaren dertig van de 20e eeuw, de jaren 40 en de jaren daarna, alles komt aan de beurt.
De auteur is zelf niet Joods en verontschuldigt zich bij voorbaat of het wel mogelijk is om als buitenstaander over joden te schrijven.
Een belangrijke persoon in het boek uit dit Joodse geslacht is Hannah. Zij overleeft Auschwitz vanwege een gevangenenruil. Eenmaal in Israël gaat zij in het leger. Met haar zoon bezoekt zij jaren later, wanneer hij bijna volwassen is, opnieuw Auschwitz. Het doet haar heel veel, en haar zoon ook. Hannah wordt staatssecretaris van Buitenlandse Zaken in Israël.
Het conflict tussen Joden en Palestijnen komt ook aan bod in dit boek. Het Zionisme en het recht van de joden op een eigen staat.
Geschiedenis docent Ten Have, die op de Atlantis meevaart, zegt het mooi: ” Het conflict in Palestina draait in wezen op Arabisch nationalisme, om grond. Arabische landen beschouwen Palestina als Arabisch grondgebied, ook al woonde er geen kip.” “De tragiek van het VN verdelingsplan is, dat het onnodig een grote vluchtelingenstroom op gang heeft gebracht.”
De kwestie Israël-Palestina wordt objectief weergegeven, met argumenten voor beide zijden. De Duitsers op het schip kunnen niet opgepakt worden, omdat het schip Nederlandse bodem is. Zij voelen zich niet schuldig over het gebeurde in de Holocaust, omdat zij slechts hun soldatenplicht deden.
Atlanatis laat de lezer achter met veel vragen. Het boek slaagt er niet goed in een beeld te geven van problemen die het Jodendom raken, omdat het te breed van opzet en zoveel wil omvatten. Voor mensen die bekend zijn met de Joodse geschiedenis is het misschien een prettige aanvulling.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
