De schoonheid van zwart
[Recensie] Modeblad Vogue noemde modehuis Balenciaga onlangs ‘het hotste high fashion merk’ ter wereld. Spraakmakend is het zeker. Herinnert u zich de commotie rondom de Potato Chip Bag, een kalfsleren Lay’s chipszak? Deze tas werd dit jaar getoond op de Paris Fashion Week. Een jaar eerder was er ook al veel ophef over de Paris Top Trainers ‘Full Destroyed’, extreem beschadigde sneakers. Iedere levensfase van je sneakers is de moeite waard was het verhaal daarachter. Zwart is Balenciaga’s handelsmerk. De huidige creatief directeur/ontwerper, Demna Gvasalia (1981), past nog veel zwart toe in zijn collecties en in zijn ontwerpen eert hij ook vaak de grondlegger van het bedrijf Cristóbal Balenciaga (1895-1972).
Over diens Meesterlijk zwart is een tentoonstelling ingericht in het Kunstmuseum in Den Haag (nog te zien tot en met 5 maart 2023). Gaan kijken, zou ik zeggen. En schaf dan ook de bijhorende uitgave aan, uitgegeven door Waanders Uitgevers, Kunstmuseum Den Haag en Paris Musées in Parijs. Een boek waarin zwart de hoofdtoon is, tot en met de zijkanten van de bladzijden toe. Het is een beauty van een uitgave. Bijzonder zijn de foto’s van de zwarte kleding tegen een zwarte achtergrond. Het toont de nuances, bijvoorbeeld de contrasten die verschillende stoffen in een jurk opleveren, de speling van het licht op de versieringen. Het is bijna grafisch werk. En altijd is er die aandacht voor het silhouet van de vrouw en de volumes.
Stiknaden
Adembenemend mooie fotografie en je verwondert je erover dat het allemaal om ‘tonen en accenten van en in zwart gaat’ om het effect van het licht op de couture. In de creaties uit de jaren vijftig is er het spel tussen zwart en wit. De vormgevers hebben soms schetsen naast de creaties gezet. Soms is daarop het stukje stof waar de jurk van gemaakt is te zien. Of de Toile voor een mantel (1962) op een paspop, compleet met stiknaden. Dit alles geeft diepte aan het boek. Ontwerpers als Coco Chanel en Christian Dior noemde de Baskische Balenciaga de meest virtuoze ontwerper. Dior zei over hem: “Als haute couture een orkest is, dan is Balenciaga de dirigent en de rest van ons slechts de musici die de aanwijzingen van de meester volgen.” Er staan trouwens veel meer uitspraken van bekende mensen uitspraken over zwart, zoals deze van Yves Saint Laurent: “Zwart: ik vind het een mooie kleur, want het drukt kracht uit, doet scherp uitkomen en stileert: een vrouw in een zwarte jurk is als een potloodstreep.”
Kenmerkend voor Balenciaga’s werk zijn de sculpturale en complexe vormen, de contrasterende texturen en de details. In het boek wordt – naast het c.v. dat mooi ingekaderd is in de maatschappelijke en artistieke context – ingegaan op de achtergrond van de keuze voor zwart. Dat heeft alles te maken met de Spaanse traditie en de streekdracht in Spanje. “Zwart staat voor het archetype van de Spaanse identiteit. Men associeerde zwart met een vorm van macht en statigheid” staat te lezen in het boek. Kijk naar een schilders als Goya en Velazquez die in hun portretten veel zwart verwerken. Vanaf het eind van de vijftiende eeuw namen Spanjaarden de gewoonte aan om in het zwart gekleed te gaan. Zwart gaf ook een sociale status aan omdat ververs het moeilijk hadden om donkere stoffen te creëren die hun kleur niet verloren. “Zwart en sobere kleuren zijn over het algemeen een symbool gebleven voor elegantie.” Maar door te kiezen voor zwart kon hij de aandacht vestigen op de textuur van de stof en de vorm. Kleur leidde hem dus niet af.
Tapadas
Balenciaga werd geïnspireerd door de Spaanse kleding. De tapadas bijvoorbeeld – lange gewaden die het hoofd en het gezicht van de vrouwen bedekten en maar één oog vrijlieten) vertonen gelijkenissen met zijn salon- en avondjurken. Ook de mantilla zie je terug in zijn ontwerpen. In het boek krijg je een goed beeld van hoe Balenciaga ideeën omzette in schetsen, die vervolgens vertaalde in ontwerpen, welke keuzes hij maakte voor de stoffen. Gazar was een materiaal dat favoriet is. Het is een lichte zijden stof die hij in 1958 in samenwerking met de textielfabrikant Abraham uit Zwitserland ontwikkelt. “De verhoudingen, op de millimeter nauwkeurig berekend, geven het silhouet nieuwe allure. De kragen staan altijd iets af van de hals om deze goed uit te doen komen.” Een van zijn stijlkenmerken. Hij speelt met proporties, experimenteert met volumes, vormen, gebruikt veel draperieën. Het leidt tot architecturale ontwerpen. Een iconisch ontwerp is de kegelvormige jurk waarvan de stof bij de schouders slechts door twee met juwelen versierde bandjes bijeengehouden wordt. Altijd is er aandacht voor het comfort, bewegingsvrijheid in zijn couture. De jaren vijftig en zestig vormden het hoogtepunt in zijn carrière.
Naast het zoeken naar het diepste zwart, komen ook de technieken, de wijze waarop de ontwerper de stoffen versierde aan de orde. In een apart hoofdstukkomen de stoffen die hij gebruikte aan bod. Bijzonder is het artikel dat gewijd is aan “de dame gekleed in zwart’, een theaterkostuum uit 1941, gedragen door Alice Cocéa in het toneelstuk Échec à Don Juan met een zin als “Het lijfje is het strijdtoneel van het gevecht tussen pure schittering en de diepte in het fluweel.”
En is dan alles zwart? Nee aan het eind van de uitgave komt er toch wat kleur in. Roze was ook een favoriete kleur van Balanciaga. “Een goede couturier moet architect zijn voor het ontwerp, beeldhouwer voor de vorm, schilder voor de kleur, muzikant voor de harmonie en filosoof voor het evenwicht”, verkondigde Balenciaga zet. Klopt als een bus.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
