Een mooie roman om te lezen
[Recensie] Barsten van Marlies Allewijn speelt zich af in de periode 1967 – 1986. De veelkleurige, maar vooral oranje cover past bij het beeld dat ik heb van de seventies. Op de kaft zien we een meisje met haar lange haren los, een bloemenkrans op het hoofd en een stoere zonnebril op. Dit meisje zal wel Sari Hendriksen zijn, een zeventienjarig meisje geboren in Zeeland in een zeer streng gelovig gezin, maar waar zij zich niet thuis voelt. Vader is visser en maandag tot en met donderdag op zee en is Sari alleen thuis met haar moeder. Ze leven dan in relatieve rust en voeren hun eigen werkzaamheden uit. Tot vader vrijdag thuis komt.
Oudere zus Els is, zoals het hoort, getrouwd op jonge leeftijd en werkt niet buitenshuis, ondanks het feit dat er geen kinderen zijn. Sari mag wel werken, maar haar salaris moet ze bij thuiskomst meteen afgeven aan haar moeder. Sari heeft niets over haar leven te zeggen en heeft weinig vrijheden. Doordeweeks mag ze naar Els en Henk als haar moeder toestemming geeft, waar ze televisie kijkt. Op zondag mag ze nergens heen en dat voelt voor haar aan als een gevangenis.
Sari voelt zich niet gelukkig, maar doet alles wat vader zegt. Totdat ze Pieter leert kennen. Een jonge student met grootse ideeën die op de nabije camping twee weken met studiemaatjes op vakantie is. Stiekem ontmoet ze hem en wordt verliefd op hem. ‘Als ik met Pieter was, gebeurde er iets met mijn hoofd en mijn lijf. Het voelde als op een fiets zonder remmen de steile dijk af sjezen. Je weet dat het gevaarlijk is, maar de snelheid, de wind door je haren en het gevoel alsof je vliegt, voelen zo fijn, dat je nergens meer aan denkt. Tegelijkertijd voelt het alsof je lijf zal ontploffen.’ Pag. 168
Het naïeve dorpsmeisje en de idealistische rebelse student… Arme Sari laat zich door haar vreemde gevoelens voor Pieter overhalen om dingen te doen die ‘nette meisjes’ niet doen. Pieter gaat terug naar het studentenleven en belooft te schrijven. Uit het oog, uit het hart en Sari hoort niets meer van hem. Ze is zo onschuldig dat haar beste vriendin Marianne, de dochter van de huisarts die op de verpleegsteropleiding zit, eerder dan haar vermoed dat Sari zwanger zou kunnen zijn. Helaas overleeft hun vriendschap dit schandalige nieuws niet. In Mariannes ogen heeft Sari de grootste zonde begaan. Zo zien vader en moeder Hendriksen dat ook. Els valt zelfs flauw als ze het nieuws hoort.
Sari wordt naar een tehuis in Brabant gestuurd voor losbandige meisjes, waar ze wordt geacht haar kind na de bevalling af te staan voor adoptie. ‘Er is nu eenmaal iets mis met die meisjes. Ze hebben een stoornis. Waarschijnlijk een slechte opvoeding. Daar kun je geen onschuldige baby’s aan toevertrouwen’, aldus de ongeïnteresseerde dokter van het tehuis.
Hier raakt het verhaal me echt. We lezen hoe moederziel alleen Sari haar achttiende verjaardag met de andere meisjes viert. We lezen hoe slecht over deze meisjes wordt gedacht. Hoe zij alle schuld krijgen en de zaaddonors vrijuit gaan. De bevalling van Sari te midden van vreemde vrouwen, de omstandigheden zijn vreselijk. Met een doek over het gezicht moet zij het leven geven aan een kind dat ze nooit mag zien.
Voor mij is dit een pauze en het einde van een eerste deel. Het meisje Sari wordt volwassen en moet verder met haar leven, een moeder zonder kind. Deze eerste helft van het boek vind ik erg goed. Je leert Sari kennen, je voelt zelf de verstikkende restricties van haar opvoeding en voelt mee met het meisje dat niet beter wist. ‘Het was de eerste keer. Hoe kon ik nou weten dat je dan ook zwanger kon worden?’ pag. 168
Het treurige is dat ruim een halve eeuw later er nog steeds meisjes zijn die dat niet weten. We hebben een seksuele revolutie meegemaakt, hebben in theorie gelijke rechten voor vrouwen, zijn baas over eigen buik (althans in Nederland wel) en nog steeds zijn er iedere dag meisjes die in deze situatie belanden. Gelukkig worden ze over het algemeen niet meer weggestuurd, om voor ‘een zieke oudtante te zorgen’ en dan een half jaar later weer thuis te komen. Het is niet meer een hoofdzonde in de meeste families en zelfs na het afstaan van het kindje voor adoptie, zijn er mogelijkheden om in het leven van het kindje te blijven.
Gevoelsmatig begint het tweede deel van de roman als Sari naar huis gaat en ze moet doen alsof er niets is gebeurd. Door omstandigheden gedwongen doet ze haar best om een net meisje, een goede dochter, te zijn zodat ze haar baby nog mag zien en een rol mag spelen in de opvoeding. Vader praat niet meer met Sari, zus Els negeert haar het liefst en alleen moeder probeert enigszins een band met Sari te behouden. Zo kabbelt het leven een paar maanden door. Tot de bom barst en Sari het huis en Zeeland ontvlucht. Ze belandt in Amsterdam in haar zoektocht naar Pieter.
Waar het eerste deel erg goed beschreven is en we Sari leren kennen, leest het tweede deel meer als een geschiedenisboek. De bezetting van het Maagdenhuis komt er in voor, net als de vele demonstraties voor ‘Baas over eigen buik’ en voor meer openbare plasgelegenheden voor vrouwen. Ironisch genoeg is dit laatste nog steeds erg actueel, en zeker door de coronacrisis nog meer. Nog een paar jaar geleden is er een rechtszaak geweest over wildplassen door vrouwen. De rechter, natuurlijk een man!, oordeelde dat vrouwen best in een mannen urinoir konden plassen. Hilarisch vond ik het stuk waar een roze reuzenpenis op de Dam in Amsterdam wordt geplaatst waarin men kon plassen.
Ik ken de verhalen wel, maar het is leuk om dit te lezen vanuit Sari die dit alles meemaakt. Toch vond ik dit tweede deel minder goed dan het eerste deel. De gevoelens en emoties van Sari blijven hier meer aan de oppervlakte. Ze maakt haar eigen keuzes qua leven, mannen en drugs. Normale zaken in de seventies. Maar kun je ook te veel vrijheid hebben? Het is een grote verantwoordelijkheid en soms vroeg ik me af of Sari niet dronken werd van alle vrijheid en ook verkeerde keuzes maakte? Ook gaat het boek om homoseksualiteit en tot mijn grote verdriet is het nog steeds moeilijk voor velen om zichzelf te zijn.
Barsten is een mooie roman om te lezen. Het maakt je af en toe aan het huilen en ook wel aan het lachen. De strijd van Sari om haar eigen leven te mogen leiden, is mooi beschreven. Dit boek had zich ook anno nu kunnen afspelen. Ik heb er zelf veel van geleerd. Dankzij de dappere mannen en vrouwen in die tijd hebben wij vrouwen van nu het wel iets beter. En toch is de strijd nog niet gestreden. Barsten slaat op het feit dat Sari’s familie haar in de steek laat. Maar ook dat er barsten komen in Sari zelf. Haar ware ik was omhuld in een gelovig en gedienstig omhulsel. Zonder barsten erin kon ze zichzelf niet vinden. Maar ook in de bevrijde Sari zitten barsten: de gevolgen van de strijd, het verlies van haar kind en familie, een diepe liefde voor Pieter… Een dikke vier van de vijf sterren van mij voor Barsten.
—
Eerder verschenen op Perfecte Buren
