De mens centraal
[Recensie] Het is een zinvolle gedachte in Basisboek zorgethiek om de zorg in de professionele sfeer te relateren aan de zorg in het alledaagse informele leven. Zorg voor de medemens wordt gekenmerkt door “aandachtige beschikbaarheid” en is “een relatie tussen twee mensen die samen een lach en een traan delen”.
In dit boek wordt steeds weer duidelijk dat alles in de omgang met mensen een ethische dimensie heeft. Vele herkenbare citaten van mensen die in de zorg werken verlevendigen de tekst. Daarin komen ook de moeilijke kanten van zorg verlenen ter sprake. Dat is een dagelijkse uitdaging en soms ook wel een zware opdracht om de soms hooggestemde inspiratie om in de zorg te werken ook te vertalen naar de soms ook zware of minder aangename taken die er ook zijn.
Dit boek zet hoog in maar heeft ook oog voor de soms weerbarstige praktijk waarin de organisatie soms boven de mens dreigt te gaan. Daarom is het van essentieel belang dat zorgverleners kunnen putten uit een morele voedingsbodem om hun dagelijkse werk vol te houden: “Het is jouw persoonlijke beleving van ‘de zin van jouw leven’ die de diepste laag vormt voor jouw professionele handelen” (p. 32).
De definitie van Joan Tronto, een Amerikaanse politicologe, van zorg vormt de basis van dit boek: “zorgen is een menselijke activiteit die alles omvat wat wij doen om onze ‘wereld’ zo in stand te houden, te continueren en te herstellen dat we daarin zo goed mogelijk kunnen leven. Die wereld omvat onze lichamen, ons persoon zijn (‘our selves’) en onze omgeving die we trachten te weven tot een complex, het leven ondersteunend web” (p. 56).
Levinas
Zorg leeft van aandacht voor de ander en het denken van de Franse filosoof Levinas speelt daarin een belangrijke rol. Bij hem staat de ander centraal en hij schrijft de Ander dan ook vaak met een hoofdletter om het unieke van de ander te benadrukken. De Ander kan en mag door mij niet gebruikt worden voor eigen doeleinden en is nooit ongewild te integreren voor mijn eigen doeleinden. Volgens Levinas is de Ander een weerloos schepsel dat een appèl doet op mijn verantwoordelijkheid. In wezen is de relatie tot de Ander bij Levinas daarom ethisch van aard. In de zorg staat de ander dus centraal en wordt de relatie die er groeit in de omgang met elkaar gekenmerkt door een sfeer van onderling vertrouwen en oprechte betrokkenheid.
De vele vragen en verwerkingsopdrachten maken Basisboek zorgethiek tot een echt werkboek dat er op uit dat de lezer zich het denken eigen maakt en integreert in z’n zorgend handelen. Het boek heeft ook oog voor de gevaren van professionalisering en plaatst de zorg in een bredere context van actuele ontwikkelingen. Wanneer zorg tot een ‘product’ wordt, komt de nadruk op efficiëncy te liggen en staan regels en voorschriften centraal. Basisboek zorgethiek bepleit dan ook mensgerichte zorg. Tal van cases plaatsen de bezinnende tekst in de praktijk. Deze uitgave is de 12e geheel herziene druk van Basisboek zorgethiek.
Inge van Nistelrooij is universitair hoofddocent zorgethiek aan de universiteit voor Humanistiek te Utrecht. Zij is bijzonder hoogleraar Dialogical Self Theory aan de Radboud universiteit te Nijmegen.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
