Architectuur en spiritualiteit
[Recensie] “Waarom slagen we in deze zeer welvarende tijd er niet in de architectuur van het verleden te overtreffen?” Die vraag is de kern van het nieuwste boek van Anselmus Poneli, zelf architect en beeldend kunstenaar. In Beeldende architectuur. Een aanklacht en een alternatief gaat Poneli op zoek naar de reden waarom tegenwoordig de architectuur zo afstandelijk en vaak ook vluchtig geworden is, want architectuur is ook onderhavig geraakt aan modebeelden.
De naoorlogse architectuur is veranderd, vindt Poneli. Ze mist diepgang. Veel steden en dorpen hebben sinds decennia dezelfde uitstraling gekregen door de eenheid in woningen. Onderscheid, wat leidt tot het weergeven van een eigen identiteit, is al lang zoek, evenals schoonheid. De aanleidingen hiervoor zijn niet moeilijk te vinden, ontdekte Poneli. Geld, en het gebruik van nieuw materialen bepalen tegenwoordig het uiterlijk van gebouwen en huizen. De wereld is veel onpersoonlijker geworden en dat vindt zijn weerspiegeling in de architectuur. Functionaliteit is belangrijker dan schoonheid. Maar kunnen we wel zomaar aan die verharde uitstraling voorbij gaan? Wat voor invloed hebben al die moderne ontwerpen voor huizen en kantoren op ons? De eerste gedachte zal zijn: weinig. Doch dit is geheel onterecht. De omgeving is wel degelijk bepalend voor onze emoties. Een positief geladen ambiance zal ons gelukkiger en toleranter maken dan een sombere negatief geladen omgeving. Desondanks worden zaken als schoonheid en uitstraling nauwelijks nog in de overweging van opdrachtgevers mee genomen, terwijl deze visies van groot belang zijn voor het welzijn van de mensen, omdat ze dagelijks de sfeer van onze leefomgeving bepalen en dus direct hoe wij ons voelen.
Als architect is Poneli zelf ook menigmaal voor de keuze gesteld: ga ik mee met het plan van de opdrachtgever of probeer ik toch een eigen invulling aan de opdracht te geven? Waar hij kon, probeerde hij zijn opvattingen voor een betere en mooiere leefomgeving in de ontwerpen te verwerken, maar dan wel zonder toelichting aan de opdrachtgever. Uiteindelijk vond hij zijn roeping als architect in wellness. Daar kon hij zijn gevoel voor sfeer, warmte en schoonheid kwijt. Gaandeweg ontwikkelde Poneli zijn filosofie van de ‘beeldende architectuur’ en dat wil hij nu uitdragen, zodat de architectuur weer die magistrale uitstraling krijgt van vroeger. Daarmee is dit boek niet alleen een aanklacht tegen de huidige architectuur, maar gaat het in Beeldende architectuur ook om de achterliggende filosofie. Deze levenshouding wordt gevoed door Poneli’s spiritualiteit. Net als in Het Toekomst Manifest een eerder boek van deze auteur, is ook hier de zoeker aan het woord, want nieuw is zijn gedachte niet. De oude Chinese filosofie Feng Shui leerde ons 3000 jaar geleden al dat de omgeving ons geluk kan beïnvloeden. Wanneer onze omgeving in harmonie is, zijn we ook in harmonie. De meer materieel gerichte mens is echter deze levenshouding kwijtgeraakt, totdat bovennatuurlijke ervaringen hem weer wakker schudt.
Poneli heeft op 14-jarige leeftijd een Bijna-Dood-Ervaring gehad en het is een bekend verschijnsel dat mensen met spirituele ervaringen en met een BDE in het bijzonder heel anders in het leven gaan staan. Ze leggen veel minder de nadruk op materie. Schoonheid en het gevoel van universele liefde nemen bij spiritueel georiënteerde mensen een veel grotere plaats in en deze instelling botst met de zakelijke materiële maatschappij. Die kloof is alleen maar groter geworden in de tegenwoordige samenleving, waarin egoïsme en hardheid de boventoon voeren. Halverwege het boek trekt Poneli dan ook de messcherpe conclusie, die menig zoeker naar de zin des levens uiteindelijk ontdekt: “Meer welvaart maakt de mens niet gelukkig, maar wel onevenwichtiger. Alles wordt heftiger en antidepressiva moeten de oplossing brengen. We hebben te weinig mededogen en levenswijsheid, en teveel computers. En we troosten elkaar te weinig.[….] De kern van het leven zit niet in beroemd of rijk worden, maar in je eigen ontwikkeling en in zekere mate van zelfbeheersing, omdat deze leiden tot balans.”
We streven naar geluk, maar zoeken het op de verkeerde plekken. Om ons meer bewust te worden van wat eigenlijk belangrijk is voor de mens om tot een gelukkiger leven te komen, doet Poneli in dit boek enkele voorstellen tot verbetering van onze leefomgeving. Zo pleit hij voor meer invloed van het landschap bij de stedenbouw, maar ook voor meer aandacht voor het totale straatbeeld en niet alleen één rijtje huizen. Bij de beeldende architectuur zijn 3 dingen belangrijk, schrijft Poneli, te weten schoonheid, gevoel en concept. Voor de stedenbouw is dan bouwmassa’s, kleur en sfeer van toepassing.
Ik heb zelf een aantal jaren geleden wegens een ingrijpende renovatie, mogen ervaren hoe de architectuur onze leefomgeving veranderde. Ik kan niet anders dan de opvattingen van Anselmus Poneli volledig onderschrijven. Dat geldt zeker ook voor zijn filosofie. Vanuit mijn spirituele ervaringen herken ik de worstelingen, waarmee Poneli kampt en de moeite die het kost om anderen te overtuigen om met heel andere ogen naar de wereld te kijken. Als Beeldende architectuur daaraan kan bijdragen, kan ik dat alleen maar toejuichen. Aan de uitvoering ligt het beslist niet, want het is een prachtig boek geworden met mooi fotowerk van hedendaagse architectuur die zijn betoog goed ondersteunen. Daarnaast geeft de auteur een spannende impressie van zijn zoektocht aan de hand van afbeeldingen van zijn eigen werk.
De vetgedrukte oneliners tussen de regels brengen ons direct tot de centrale gedachten die de auteur onder onze aandacht wil brengen. “Architectuur, omdat ze ons in sferen dient te brengen waar het goed toeven is”; “De belangrijkste zin van dit leven is dat het uiteindelijk slechts om onze gezamenlijke evolutie gaat.”; “De kern zit in het enorme aanpassingsvermogen dat de gehele evolutie en dus ook de mens kenmerkt”. Om een paar voorbeelden te geven. Ook essentiële begrippen als realisme, barok, dynamisch modernisme zijn door het hele boek vetgedrukt. Beeldende architectuur is een must voor zowel de liefhebber van architectuur als voor de spirituele zoeker!
—
Eerder verschenen op Leesnieuws
