"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Beperkt

Dinsdag, 18 september, 2018

Geschreven door: Christian Laes
Artikel door: Vera Weterings

Hoe de Romeinen omgingen met mensen met een beperking

[Recensie] Het boek Beperkt? Gehandicapten in het Romeinse Rijk richt zich op een voor de oudheid grotendeels onontgonnen onderwerp: gehandicapten. Christian Laes startte in 2008 met zijn onderzoek naar disability history en raakte gefascineerd door het onderwerp. Ook kwam hij tot de ontdekking dat er voor de Romeinse oudheid nog geen overzichtswerk over gehandicapten bestaat en hij heeft de schone taak op zich genomen zo’n publicatie op te stellen. De oude geschiedenis loopt daarnaast over het algemeen achter wat betreft dit onderwerp. Zo is er één algemene inleiding voor de Grieks-Romeinse oudheid en één overzichtswerk voor de Griekse wereld.

Christian Laes is docent Latijn en Oude Geschiedenis aan de Vrije Universiteit Brussel en de Universiteit Antwerpen. Ook is hij Adjunct Professor aan de Finse universiteit van Tampere. Laes is gespecialiseerd in de socio-culturele en mentaliteitsgeschiedenis van de Romeinse en de late oudheid. In zijn onderzoeken ligt de nadruk op de menselijke levensloop. Eerder verschenen van zijn hand Children in the Roman Empire: outsiders within (Cambridge University Press, 2011), Jeugd in het Romeinse Rijk: jonge jaren, wilde haren? in samenwerking met Johan Strubbe (Davidsfonds, 2008) en Amor-Roma. Liefde en erotiek in Rome (Davidsfonds, 2003).

Zoals reeds gemeld is het onderwerp van de publicatie gehandicapten in het Romeinse Rijk. Los van het feit dat het een delicaat onderwerp is, is het ook een lastig te definiëren onderwerp. De juiste terminologie vinden om zaken te benoemen is lastig. Het is dan ook geen overbodige luxe dat Laes hierbij uitgebreid stil staat, de verschillende definities behandeld en uitlegt dat het Latijn een veelvoud aan termen voor allerlei soorten kwalen en handicaps kent.

Laes biedt in Beperkt een introductie in het onderwerp van gehandicapten in het Romeinse Rijk. Hij biedt een uitgebreide methodologische inleiding, schetst de medisch-materiële achtergronden van de antieke wereld, gaat in op de overlevingskansen en de eerste dagen na de geboorte van een kind. Hierna volgen hoofdstukken over de verschillende handicaps, waaronder mentale en intellectuele handicaps. Een voor een wordt stil gestaan bij zaken als blindheid, gehoorstoornissen, spraakstoornissen, spraakproblemen en mobiliteitsproblemen. Binnen elk thema worden telkens verschillende facetten behandeld, waaronder het dagelijkse leven, de beeldvorming en het theoretisch denken van filosofen en kerkvaders, medici en juristen over de bewuste beperking. In de verschillende hoofdstukken worden personen behandeld met aandoeningen die in Romeinse bronnen te vinden zijn. In het boek is een personenindex opgenomen waarin op basis van aandoening personen gezocht kunnen worden. Dit biedt een handig startpunt voor historici die verder onderzoek willen doen.

Kookboeken Nieuws

Voor zijn verhaal heeft Laes een uitgebreid scala aan bronnen geraadpleegd. Zo gebruikte hij niet alleen literaire, epigrafische en papyrologische bronnen, maar ook kunstvoorwerpen en osteologie. Hoewel er nog geen overzichtswerk bestond over gehandicapten in de Romeinse wereld, heeft Laes wel gebruik kunnen maken van studies over deelonderwerpen. Zo is het overzichtswerk over blindheid van de Duitse oftalmoloog Albert Esser gebruikt en ook de studie van Giulio Ferreri over doofstomheid.

Aangezien Laes met Beperkt het eerste overzichtswerk over gehandicapten in de Romeinse wereld heeft geproduceerd, is dit niet onopgemerkt gebleven. Ik kan mij dan ook erg vinden in de erkenning die Laes ten deel viel met de toekenning van de Homerusprijs 2015 van het Nederlands Klassiek Verbond. De jury bestond dit jaar uit Prof. dr. Eric M. Moormann, hoogleraar Klassieke Archeologie aan de Radboud Universiteit Nijmegen, Dr. Harm-Jan van Dam, gepensioneerd UHD Latijn aan de Vrije Universiteit Amsterdam en Marjoleine de Vos, redacteur van NRC Handelsblad, dichter. De juryleden zingen Laes geheel terecht niets dan lof toe over zijn studie.

“Laes behandelt in dit boek mensen met een lichamelijke handicap, een volstrekt nieuw onderwerp. Het werk is een schoolvoorbeeld van succesvolle mentaliteitsgeschiedenis. Het vat een indrukwekkend onderzoeksproject samen, is methodisch onderbouwd en voorzien van noten en bibliografisch apparaat. De schrijver slaagt er wonderwel in ook de niet-ingewijde lezer te boeien met de goede opbouw van zijn werk en vooral met de vele, verrassende en goed gekozen vertaalde citaten uit antieke teksten. Daarbij gaat het vaak om ook voor classici obscure bronnen, die fascinerende verhalen blijken te bevatten.”

Concluderend kan gesteld worden dat Beperkt een zeer boeiende eerste kennismaking is met gehandicapten in het Romeinse Rijk, waarbij tijdens het lezen duidelijk naar voren komt dat Laes voor zijn studie gretig gebruik heeft gemaakt van allerhande bronmateriaal. Daarbij is met Beperkt het spits afgebeten voor verdere studie naar dit onderwerp.

Eerder verschenen op Hereditas Nexus