Een beschamende affaire zichtbaar gemaakt
[Interview] Het lijkt een koffietafelboek. Zo’n lekker dik fotoboek om te bladeren door een verzameling zeldzame sportauto’s, of Monets. Maar dat is het niet. Dit fotoboek is de weerslag van de gevolgen van de Toeslagenaffaire. Fotograaf Bert Teunissen bezocht 100 slachtoffers van die affaire, fotografeerde ze en zette ze in dit boek: Weggecijferd, teruggevochten.
Bert Teunissen, hoe kwam je op het idee van dit boek?
“Ik werd gebeld door art director/vormgever Joeri Jansen. De SP wilde een boek maken waarmee ze de gedupeerde mensen van de Toeslagenaffaire hun gezicht willen teruggeven. Het concept was: het zijn gewone mensen. We geven het Nederlandse volk een beter beeld van wie dit werkelijk zijn.”
Het verhaal over de Toeslagenaffaire is even bekend als treurig. Het begon met de Bulgarenfraude: er verdwenen tienduizenden euro’s naar Bulgaarse dorpjes waar mensen woonden die zich in Nederland hadden ingeschreven en nu gratis geld kregen. Na dat aandachttrekkende fiasco voerde de het kabinet en in het verlengde daarvan de Belastingdienst extra strenge maatregelen in. Eerst om de Bulgarenfraude te stoppen. En na opduikende verhalen over frauderende kinderdagverblijven, besloot men ook de kinderbijslagtoeslagen steviger te controleren. Veel steviger. Het uiteindelijke gevolg was dat duizenden ouders onterecht werden aangemerkt als fraudeur.
Teunissen bezocht 100 van de gedupeerden thuis. Hoe ervoer hij dat?
“Er is veel schaamte. Vaak krijgt de vrouw de schuld, soms ook in de steek gelaten door een boze man. En boosheid. De Belastingdienst gaf iedereen het idee dat zij de enige waren. Pas toen Omtzigt en Leijten een meldpunt openden, bleken er bijna 50.000 gedupeerden te zijn.”
Voor de gedupeerden die als fraudeur werden bestempeld, had dat desastreuze gevolgen. Sommigen moesten stante pede tienduizenden euro’s terugbetalen, anderen moesten bewijzen dat ze sowieso kinderen hadden maar werden niet geloofd. De Belastingdienst gebruikte software en later een zelflerend algoritme; mensen werden weggecijferd en konden daar niets tegenin brengen. Contact zoeken met de Belastingdienst lukte niet, opgestuurde geboorteaktes verdwenen in een zwart gat; behalve betalen was er geen mogelijkheid tot correctie of uitleg.
De SP is bij monde van Omtzigt en Leijten de klokkenluider van de Toeslagenaffaire. De politici stellen vragen, proberen dossiers boven tafel te krijgen met als doel te achterhalen hoe dit zo mis kon gaan. Dat proces is gaande. Maar SP vond dat er meer gedaan moest worden. Zo kwam het boek in beeld.
Bert, het is een prachtig boek geworden. Wat wil je met dit project bereiken?
“Bewustwording. Laten zien hoe machtig de overheid is als je ze tegen je krijgt.”
En wat is je het meest bijgebleven?
“Dat er twee jaar later nog steeds geen geld terug is gegeven. Mensen zijn tot de bedelstaf geraakt, tot de bedelstaf. En de houding van de Belastingdienst. Weet je hoe de ambtenaren van de Belastingdienst het noemden als ze op bepaalde momenten geld bij de gedupeerden weghaalden? Afpakjesavond!”
Het boek is te bestellen via de website van de SP. Vanaf januari 2022 ligt het in de boekhandels of is daar online te bestellen.
Het fotoboek is op bijzondere wijze gebonden. Met het boek in de linkerhand en met de rechterduim naar rechts door de pagina’s waaierend, komt de kille systematische kant van de Belastingdienst in beeld. Dat van cijfers en kenmerknummers.
Wissel je van hand en waaier je terug naar links, dan zie je de mensen. De gezichten en gezinnen achter de cijfers. Deze en duizenden andere gezinnen laten zich niet wegcijferen en vechten terug tegen het ongekende onrecht dat hen is overkomen.
Eerder verschenen in Bazarow Magazine (via BM kun je ook meedoen met een winactie voor het boek).
Ook verschenen op Nico’s recensies en Tiktok
