"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Bestemming Soerabaja

Vrijdag, 19 oktober, 2018

Geschreven door: Ilse Akkermans
Artikel door: Jannie Trouwborst

Een verzwegen verleden in Nederlands-Indië

[Recensie] Onlangs [2014/red.] ontving ik van Cossee twee non-fictie boeken die veel met elkaar gemeen hebben.  Ilse Akkermans, een dochter van een oorlogsvrijwilliger die in Nederlands-Indië vocht en Eefje Rammeloo, een kleindochter van een grootmoeder die in de oorlog naar haar liefste in Duitsland vertrok, zijn in hun familiegeschiedenissen gedoken om er een verhaal uit te halen, dat bijzonder genoeg is om beschreven èn gelezen te worden. (Kijk hier voor het boek van Eefje Rammeloo – Titia, een onbezonnen reis naar het land van de vijand).

Ilse Akkermans (1972) studeerde communicatiewetenschap, werkte als verslaggever voor het Financiële Dagblad, De Telegraaf en Persbureau ANP en is juridisch redacteur.

“Een hele generatie jonge militairen zweeg een leven lang over wat zij in Nederlands-Indië had meegemaakt. Velen namen hun verhalen mee in het graf. Met dit boek wil ik het taboe doorbreken van een verzwegen geschiedenis.” – Ilse Akkermans

Samenvatting

Boekenkrant

“In 1944, direct na de bevrijding van het zuiden van Nederland, meldt de zeventienjarige Harry Akkermans zich als oorlogsvrijwilliger om de rest van Nederland te helpen bevrijden.

Zijn huis is verwoest, zijn favoriete oom is na een razzia spoorloos verdwenen en hij kan al maanden geen contact krijgen met zijn beste vrienden. Zodra het zuiden van Nederland is bevrijd, meldt de jonge Harry, de oudste zoon in een Brabants middenstandersgezin, zich bij de marine om te helpen de noordelijke Nederlanden te bevrijden. Terwijl zijn familie met niets opnieuw begint, komt hij terecht in een eerste groep Nederlandse militairen die in de Verenigde Staten wordt opgeleid tot mariniers. Na de oorlog verwacht hij naar huis te kunnen, maar hij belandt op een schip naar Nederlands-Indië.

In plaats van Indië van Japan te bevrijden, moet hij zich staande houden tegenover Indonesiërs die van hem verlost willen worden. Van bevrijder naar tegenstander: een rolwisseling waarop hij niet heeft gerekend. Vanaf het moment dat onder zijn kameraden de eerste doden vallen, groeit het gevoel dat hij en de andere jongens worden geofferd voor een verkeerde zaak. Hoewel zijn brieven naar huis in Oudemolen gecensureerd worden, blijft hij zijn vader, moeder, broers en zusjes schrijven; de brieven die hij van hen ontvangt, vol bemoedigende woorden en uitgesproken twijfel, houden hem op de been. In Bestemming Soerabaja wordt de lezer ooggetuige van de Nederlandse gevechtshandelingen in Indië en deelgenoot van de deceptie van de jonge militairen.

De oude reiskoffer van haar vader bleek honderden brieven uit Nederlands-Indië te bevatten. Toen Ilse Akkermans die las en haar vader erover sprak, wist ze het zeker: ze moest zijn verhaal opschrijven. Een onthutsend verslag over de roerige Bersiap-periode, gezien door de ogen van een Nederlands marinier.”

Onderzoek

Het is goed te merken dat Ilse Akkermans een journalistieke achtergrond heeft. Nauwgezet en in heldere taal geeft ze het verloop van de gebeurtenissen weer. Ze geeft waar nodig uitleg over de politieke achtergronden. Achterin het boek legt ze verantwoording af over het gedegen onderzoek dat ze gedaan heeft naar aanleiding van wat haar vader haar verteld heeft en tenslotte is er nog een overzicht van de gebruikte bronnen.

Een echt non-fictieboek dus, zou je zeggen. Ik denk dat je het zeker zo moet noemen, maar omdat het boek gelardeerd is met de brieven van en aan Harry (haar vader) en met zeer persoonlijke anekdotes en verhalen waar emoties een grote rol  in spelen, is het niet helemaal het objectieve verhaal geworden dat je zou verwachten. In het nawoord vertelt ze dat haar vader haar gevraagd heeft vooral te laten zien hoe groot het wederzijdse medeleven  en de liefde tussen hem en de achterblijvende familie was. Ze vond het daarbij moeilijk een keuze te maken uit de vele mooie brieven die er waren. En ze beseft dat zijn verhalen en dagboek, die ze als uitgangspunt heeft genomen,  zeer persoonlijke getuigenissen zijn van zijn ervaring gedurende deze periode in Nederlands-Indië en dat die diensttijd door anderen weer anders  beleefd zal zijn.

Toch is ze er mijn inziens in geslaagd een algemeen beeld te schetsen van wat de oorlogsvrijwilligers doormaakten: zowel wat betreft hun opleiding en onzekerheid over het einde van hun taak, als de daadwerkelijke gevechtshandelingen, inclusief het groeiende innerlijke verzet tegen deze taak waarvoor ze niet gekozen hadden en die hun steeds meer tegen de borst stuitte, bij de meesten althans.

Dit verhaal moest inderdaad eindelijk eens verteld worden, vòòr de laatste getuigen voor altijd zwijgen. Het is moedig van zowel Ilse, als van haar vader Harry Akkermans om deze zware taak op hun schouders te nemen. Door de objectieve en goed gedocumenteerde weergave van de gebeurtenissen af te wisselen met de persoonlijke brieven en citaten uit de dagboeken voorkomt Ilse Akkermans dat het een te statisch verhaal wordt. Ook al weet de lezer vooraf dat Harry de oorlog in Nederlands-Indië overleefd heeft, blijft er daardoor een zekere spanning bestaan. Duidelijk is dat de wanhoop aan beide zijden toeneemt en dat men die voor de ander tracht te verbergen. De brieven van zijn vader zijn het mooist. Zijn moeder is duidelijk niet zo gewend aan brieven schrijven, maar ze brengt desondanks wel over hoezeer ze haar oudste zoon mist. Triest is ook het wegraken van postpakketjes, brieven en de censuur die echte communicatie belemmert.

Over blijft tenslotte de vraag: zijn Harry en zijn makkers erin geluisd, konden zij weten wat er in de kleine lettertjes van hun contract stond? Daar stond dat hun contract tijdens de looptijd veranderd mocht worden. En dat gebeurde ook, zonder dat de vrijwilligers het in de gaten hadden, waardoor ze ook na afloop van de oorlog tegen Japan in dienst gehouden konden worden voor een heel andere oorlog….

Harry heeft het overleefd, mede dankzij een degelijke opleiding , moed en inzicht en een grote dosis geluk. Veel van zijn makkers niet.  Het is goed dat dit verhaal verteld is. Daar mogen we Ilse en Harry Akkermans dankbaar voor zijn. Misschien is het boek tevens een startpunt voor zowel andere zwijgzame oorlogsvrijwilligers, als de dienstplichtigen van toen, om eindelijk eens met hun naasten te praten, voor het niet meer kan…

Eerder verschenen op Mijn boekenkast