Politieke implicaties van bijbelverhalen
[Recensie] Twee jaar geleden overleed Rochus Zuurmond, theoloog en vooral exegeet. Met strenge precisie beoefende hij de bijbelse theologie, de laatste jaren van zijn carrière als hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam. Hij was één van de vertegenwoordigers van de zogenaamde Amsterdamse school, waarin de Bijbel wordt gelezen als ‘Gods bevrijdingsgeschiedenis’ en de sociale en politieke implicaties daarvan volop de ruimte krijgen.
De Vereniging voor Theologie en Maatschappij heeft een speciale editie van haar tijdschrift Ophef gewijd aan een theologisch portret van Zuurmond. Geschreven door geestverwant Herman Meijer, die net als Zuurmond bouwkunde heeft gestudeerd, maar aan de theologie verslingerd is geraakt. Bij Zuurmond gebeurde dat na een gastcollege van Miskotte in Delft. Meijer raakte een generatie later bevriend met Zuurmond, toen deze predikant in hetzelfde Delft was.
In het met veel sympathie samengestelde boekje, komt vooral Zuurmond zelf aan het woord. Enkele artikelen van hem zijn integraal opgenomen. De andere hoofdstukken geven een samenvatting waarin veel ruimte is voor citaten uit zijn werk.
Thema’s die aan de orde komen, cirkelen allemaal rond de vragen van het juiste Bijbelgebruik. Zuurmond breekt de staf over fundamentalisten die de Bijbel historisch-letterlijk nemen, maar net zo makkelijk over het moralistisch gepreek van veel predikanten, over de tekortkomingen van nieuwe bijbelvertalingen, of kerkelijke vaagtaal waarin “het geloof (als) een levensbeschouwing in stijlloze commerciële taal als product op de markt wordt gebracht” (citaat op p. 64).
Zuurmond is niet van de zoete broodjes, ook misschien een kenmerk van de Amsterdamse school. Hij trok bijvoorbeeld fel van leer in kerkelijke discussies over (de steeds uitgestelde) hoogleraarsbenoeming van geestverwant Bert ter Schegget. Hij kapittelde net zo makkelijk predikanten die een softe vorm van pastoraat bedrijven:
“Wie niet heeft begrepen dat de dienst van deze God ons mensen in verwarring en aanvechting brengt, deugt niet als predikant en dan ook niet als pastor. Wanneer de gemeente geen Messiaanse gemeente is, wanneer ze wereldgelijkvormig is geworden en zich richt op aanzien en macht, wanneer ze de gerechtigheid is vergeten en zich heeft afgesloten van onrecht dat anderen wordt aangedaan (…) wanneer de gemeente zich uitsluitend bezighoudt met de instandhouding van de eigen club, wanneer de gemeente zó haar Messiaanse existentie verloochent en verraadt, dan heeft de Goede Herder niets met haar te doen dan haar te vermanen en waar nodig te weerstaan”, schreef hij in 2007 (geciteerd op pp. 42-43).
Een kenmerkend citaat, inclusief het typische jargon.
Zuurmond stond een materialistische leeswijze van de Bijbel voor. Daarmee bedoelt hij dat de Bijbel niet gereduceerd moet worden ‘tot informatie over hogere en betere (geestelijke) dingen, waarbij het aan de gelovigen wordt overgelaten daar iets mee te doen’ (p. 25). Het is altijd van belang de machtsvraag te stellen. De Bijbel vertelt een bevrijdingsverhaal. “De belijdenis dat er maar een unieke God is, is fundamenteel subversief ten aanzien van de machten” (p. 27).
Blijf bij je bevrijder, het parool waarmee Thora kan worden samengevat, vormt daarom een passende titel voor dit theologisch portret.
—
Eerder gepubliceerd op Bert Altena en NieuwWij
