"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Blijven is nergens

Vrijdag, 7 oktober, 2022

Geschreven door: Florian Jacobs
Artikel door: Evert van der Veen

Een geografisch getinte biografie

[Recensie] Rainer Maria Rilke werd in 1875 geboren in Praag en overleed in 1926 in Montreux. Al op jonge leeftijd viel zijn aanleg voor dichten en tekenen op. Een militaire opleiding liet bij hem een blijvend trauma achter; zijn gevoelige natuur was tegen deze sfeer niet bestand. Hij studeerde literatuur, kunstgeschiedenis en filosofie. Zijn lyrische gedichten schrijft hij in de Duitse taal, evenals verhalen en romans. Ook publiceert hij opstellen over kunst en cultuur en maakt hij vertalingen. Daarnaast behoren zijn briefwisselingen tot zijn oevre. Een bloemlezing van zijn poëzie verscheen onlangs in het boek van Piet Thomas Rainer Maria Rilke.

De auteur van het boek Blijven is nergens werd als tiener al gegrepen door de gedichten van Rilke. Hij deed vijf jaar onderzoek naar zijn poëzie en bezocht al de plaatsen waar Rilke gedurende zijn leven korte of langere tijd heeft gewoond of die hij heeft bezocht.

Reizen was belangrijk voor Rilke vandaar de boektitel Blijven is nergens, die aan een gedicht is ontleend. Rilke reisde graag: “Hij putte uit alle landen en regio’s waar hij verbleef, begroef zich in cultuurlandschappen vol herinneringen over het hele continent, in kasteelarchieven, buurtbegraafplaatsen, dorpsbibliotheken en stadsmusea” (p. 25).

Rilke heeft ‘Reise-Sehnsucht’. Jacobs zegt in de inleiding over het reizen van Rilke: “Om Rilke beter te begrijpen volgen we hem op zijn reizen. In dit literair-filosofische reisverslag bezoeken we de plekken die voor Rilke van belang waren en bereizen we de landschappen die in zijn geschriften voorkomen” (p. 14).

Boekenkrant

Dit boek volgt niet alleen de levensloop van Rilke maar schildert ook het leven van een eeuw geleden. Het is een soort reis door de tijd: “Om de realiteit getrouw te blijven verplaatsen we ons zo goed we kunnen in de wereld van Rilke, een laatnegentiende-eeuwse, vroegtwintigste-eeuwse wervelende Europese wereld die in zo’n schril contrast staat met de stille dichter die zijn dagen het liefst in afzondering doorbrengt” (p. 22).

Jacobs beschrijft de plaatsen en huizen waar Rilke verbleef, hij beschrijft de omgeving, de sfeer en de tijd en verbindt die observaties met de gedichten die zowel in het Duits als in het Nederlands in de tekst zijn opgenomen. Zo wil Jacobs een verbinding leggen tussen de gedichten en de tijd en omgeving waarin ze zijn ontstaan.

Jacobs verweeft zo de reislustige biografie van Rilke met zijn poëzie. Zo komt de lezer onder andere in München, Berlijn en Parijs waar hij van 1902 – 1914 verbleef. Treffend is een citaat van Stefan Zweig over Parijs: “Wat voel ik met Rilke mee als hij zegt dat hij zich telkens als hij naar Parijs terugkeert afvraagt waarom hij reist, want hier is werkelijk alles samen “(p. 123). Het bezoek aan de kathedraal van Chartres noemt Jacobs “een van de scharnierpunten van Rilkes leven” omdat hij er zeer dierbare herinneringen aan bewaart. Hij is lyrisch over de cultuur in Toledo.

Venetië heeft Rilke tien keer kort bezocht. Hier schrijf hij het volgende korte gedicht:

          “Als het gevoel van een van de verre steden
           zich plotseling aan je vastklampt, je vasthoudt,
          alsof het nergens thuishoort
          maar alleen in jou: alsof jij de wereld bent” (p. 198).

In alle steden tekent Jacobs de sfeer rond de eeuwwisseling, de gebouwen, de mensen en het landschap. Ook ontmoetingen met schrijvers en kunstenaars worden beschreven. Rilke reist in de hoop dat hij ergens een plek vindt om zijn uiteenlopende gedachten bij elkaar te brengen en onder woorden te brengen.

Het boek Blijven is nergens is één grote biografie van Rilke waarin zijn leven, denken en reizen samenkomt en wordt verbonden met tal van plaatsen in Europa, kunstenaars en filosofen. Het levert fascinerende indrukken op van een tijd die inmiddels ver achter ons ligt maar in de cultuur toch ook nog duidelijk aanwezig.

Florian Jacobs is schrijver, dichter en filosoof en is werkzaam bij de Internationale School voor Wijsbegeerte.

Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow

Boeken van deze Auteur: