Het leven van morgen
[Recensie] Het Boek van de toekomst verscheen naar aanleiding van het VPRO tv programma Tegenlicht dat sinds 8 september 2002 verschijnt en inmiddels dus 20 jaar bestaat. Het boek valt op door zijn royale formaat en zijn speelse kleurige lay-out waarin belangrijke begrippen en kernzinnen zijn gearceerd. Bovendien is het boek royaal geïllustreerd.
De leidende vraag is: Hoe denk je dat de wereld eruit zal zien in 2040? Die vraag werd aan 8 auteurs voorgelegd die ook meewerkten aan het programma Tegenlicht. Ze leiden elk een thema in waarvoor een selectie van 30 gesprekken is gemaakt uit een totaal van maar liefst 1000 gesprekken die de afgelopen 20 jaar werden gevoerd. Via QR-codes heeft de lezer toegang tot het online ‘archief van de toekomst’.
Joris Luyendijk staat in zijn bijdrage Wie redt de publieke opinie? stil bij de informatie die ons bereikt en hij brengt naar voren dat de traditionele media als radio, tv en kranten een vergrijzend publiek bereiken. Opvallend genoeg heeft hij het niet over waarheid en nep-nieuws en de eigen beleving van de werkelijkheid zoals we die momenteel zien bij de achterban van Trump, mede naar aanleiding van de recente inval van de FBI. Die aspecten komen wel naar voren in het artikel “Leven in de media” waarin kansen van de media naar voren worden gebracht maar ook gevaren worden genoemd. We zijn ons te weinig bewust van de groeiende invloed van media die een groot beslag op ons leggen.
Interessant zijn de beschrijvingen van actuele ontwikkelingen als waterstof, de recycling van afval, duurzame kleding en het bouwen met hout.
Het artikel van Peter Sloterdijk Waar is de woede? dateert uit 2009 en komt wat gedateerd over. Hij ziet woede als een protest vanuit wantrouwen maar beschouwt het ook als een teken van betrokkenheid. Hij citeert David van Reybrouck: “Je moet al die woede als een cadeau zien en kanaliseren tot een opbouwende kracht”. Dat is in het licht van de huidige maatschappelijke onvrede en boerenprotesten wel een erg rooskleurige benadering! Het lijkt mij dat de huidige verhoudingen ernstig verharden en dat protest – ook in zijn uitwassen – als de enige geoorloofde uitingsvorm wordt gezien. Zijn we nog in staat om het gesprek en overleg gaan te houden, door vooroordelen en gebrekkige informatie heen te breken en sámen een oplossing te zoeken vanuit gemeenschappelijke verantwoordelijkheid? Dít zijn de vragen die ons nu bezighouden.
Wat mij betreft had in dit boek ook aandacht aan actuele politieke ontwikkelingen mogen worden besteed zoals de leegloop van traditionele middenpartijen, de wildgroei aan partijen en de radicalisering van met name rechtse partijen. Ook vluchtelingen en energie komen in dit boek niet expliciet aan de orde hoewel Marjan Minnesma van Urgenda aan dat laatste wel refereert in haar bijdrage die zij eindigt met de stimulerende woorden: “Het kan, als we het willen!” (p. 124).
Het artikel over Rusland dateert van januari 2019; de inval in de Oekraïne komt hier dus niet ter sprake. Het verhaal zou vandaag ánders hebben geluid.
Boek van de toekomst staat voornamelijk stil bij de gevolgen van technologische ontwikkelingen. De psychologische, spirituele en ethische kanten van de mens krijgen te weinig aandacht al duidt Yuval Noah Harari de mediale techniek wel religieus, in de zin van: deze heeft invloed op ons leven. Maar echte zingevingsvragen komen verder niet aan de orde in dit boek al staat Damiaan Denys wel stil bij het tekort aan mentaal welzijn in onze samenleving.
Dit Boek van de toekomst is vooral een aardige staalkaart van 20 jaar ‘Tegenlicht’ maar voor de lezer die met dit programma geen binding heeft, is het wellicht een wat willekeurige bundeling van thema’s en verhalen.
Bregtje van der Haak is documentairemaker en journalist. Zij is regisseur en eindredacteur van ‘VPRO Tegenlicht’. Doke Romeijn is researcher, regisseur en eindredacteur van ‘VPRO Tegenlicht’.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
