Het einde van de normaliteit
[Recensie] Dirk de Wachter is een Vlaams psychiater die vorig jaar in ons land bekend werd door het boek De kunst van het ongelukkig zijn. Zijn boek Borderline times verscheen voor het eerst in 2012 maar beleefde in 2019 zijn 34e druk (!). Het kan gelden als de theoretische onderbouwing van het boek over (on)geluk. De vele herdrukken zeggen iets over het belang van dit boek dat in een behoefte voorziet en vertolkt wat er onder mensen leeft.
Borderline is een complexe aandoening die kan worden gedefinieerd als “een diepgaand patroon van instabiliteit in intermenselijke relatie, zelfbeeld en affecten en van duidelijke impulsiviteit, beginnend in de vroege volwassenheid en tot uiting komend in diverse situaties zoals blijkt uit 5 (of meer) van de volgende: …” Hier worden dan negen symptomen van borderline benoemd zoals deze in het handboek voor psychiatrie worden gesteld.
Deze negen kenmerken ziet De Wachter terug in de hedendaagse samenleving en dat levert interessante analyses op. Hij is een scherpe observator, heeft veel feiten verzameld en presenteert deze in dit boek. Soms zoveel dat de lezer moeite kan hebben om het allemaal tot zich te nemen want alles wordt vrij compact beschreven. Het is dan ook vooral de breedte en de omvang van de analyse die dit boek waardevol maakt. Wie ergens meer van wil weten, heeft andere, meer gedetailleerde werken nodig. Dit boek staat vol met wetenswaardigheden en opvallende zaken. De Wachter heeft daar een scherp oog voor en weet losstaande feiten in en groter verband te zetten.
Ieder hoofdstuk begint met een algemeen beeld vanuit het kenmerk van borderline en vervolgens gaat hij daar in een aantal deelonderwerpen dieper op in.
Wachter vindt het belangrijk dat we “de broosheid van de individuele vrijheid” beseffen. Deze ziet hij als dermate ver doorgeschoten dat het gevoel van verbondenheid en de onderlinge verantwoordelijkheid eronder lijdt. Onze tijd wordt gekenmerkt door individualisme al zien we ook bij bijzondere gelegenheden – nationale feestdagen, momenten van gedenken – dat mensen elkaar opzoeken en graag in een groter verband willen opgaan. Onze vrijheid lijkt grenzeloos en we zijn nog steeds bezig om deze te verleggen maar “het is de consumptiemaatschappij die onze vrijheid bepaalt”.
Hier en daar komt de lezer opvallende zinnen tegen zoals deze: “Het hele leven van de postmoderne mens is doordrongen van een drijfveer van ‘beter kort en intens dan lang en saai’”, pag. 58. En: “Misschien is onze belangrijkste maatschappelijke taak op dit moment onze jeugd te leren dat niet alles kan”, pag. 93. Verder: “Zin is vandaag een kostbaar goed geworden”, pag. 226. Dit zijn uitspraken om over na te denken en zelf verder uit te werken.
De auteur staat stil bij onnoemelijk veel aspecten van ons menselijk leven en de moderne samenleving. Zo besteed hij onder andere aandacht aan eenzaamheid, het gevoel van zinloosheid, het gebrek aan tolerantie om teleurstellingen te incasseren, seksualiteit, genotsmiddelen, de digitale wereld en secularisatie.
Tenslotte doet de auteur verslag van zijn tocht door relevante literatuur en komt hij tenslotte uit bij het mensbeeld van Levinas die de mens in relatie tot de ander en de Ander ziet. Hier ligt de kern van De Wachters boodschap: de mens leeft in verbondenheid met anderen; wij hebben elkaar nodig in deze wereld.
Ontroerend is het citaat uit Bachcantate BWV 21 waarmee het boek eindigt:
‘Ich hatte viel Bekümmernis in meinem Herzen
aber deine Tröstungen erquicken meine Seele’.
Dit boek is een mooi overzicht van onze hedendaagse leefwereld waar wij ons allemaal in bevinden. De invalshoek van borderline geeft een scherpe analyse van wie wij vandaag zijn.
