Kafka als oudere, wijze broer
[Column] Franz Kafka’s parabels en klassiekers Het Slot, Het Proces en Amerika legden een fundament in de wereldliteratuur. Maar dan zijn brieven…
Bij een schril sprekend vrouwspersoon denk je aan Josefine, de zangeres van het muizenorkest en ook dat verhaal om onverwacht ’s avonds uit te gaan komt me vaak voor ogen.
Moet je ergens te lang wachten dan vrees ik de wachter van de wet, die alleen voor jou bij de altijd gesloten deur heeft gepost. En wie denkt er niet aan om ’s ochtends als een insect wakker te worden?
In 1984 reisde ik voor het eerst naar Praag met een gefotokopieerd plattegrondje van de adressen waar Kafka, ook met zijn lieve zusje Ottla, gewoond had. Dat had ik uit een prachtige fotobiografie van Klaus Wagenbach. Men adviseerde mij die niet mee te nemen. Het boek zou bij de grens in beslag genomen kunnen worden.
In die (naar later bleek) nadagen van het communisme was niets van Kafka te bespeuren. Ik beging de misstap om onze Tsjechische gastheren/kunstenaars te vragen of ze van Kafka gehoord hadden. Ze zeiden hem vaag te kennen maar dat hij eigenlijk nooit meer gelezen werd. Uit de mode. Duitstalig. Leugens om bestwil, begreep ik later.
Zoals bekend was de schriele winkelierszoon – met de Tsjechische achternaam van een raaf – nooit van plan zijn manuscripten uit te laten geven. Maar Kafka’s vriend Max Brod negeerde zijn verzoek de papierwinkel weg te gooien.
Kafka’s brieven waren natuurlijk al helemaal niet bedoeld voor andermans ogen dan de geadresseerde. En ook die zijn uitgegeven. Iedere snipper. Anders dan bij Proust die als briefschrijver een ontzettende zeur is of Flaubert die je in zijn correspondentie de zelfdiscipline van het kunstenaarschap bijbrengt, beschrijft Kafka de levenstwijfels van een jongeman. Pijnlijk om te lezen, pijnlijk herkenbaar ook. Ach, ach de doortimmerde, verontwaardigde brief aan zijn kolossale vader, die het epistel niet serieus nam. In de biografie staat de laatste foto van zijn bejaarde ouders. De vermagerde vader en zijn moeder zijn verscheurd van verdriet om hun jong gestorven zoon.
Is het indiscreet om in Kafka’s brieven aan zijn moeizame liefdes, Felice en Milena en familiekwesties te lezen? Misschien. Na het lezen van Kafka’s brieven kreeg ik het gevoel er een oudere, wijze broer bij gekregen te hebben.
Wat een expressieve tekeningetjes maakte hij trouwens in zijn brieven.
—
Eerder verschenen op Allerogen
