C

[Recensie] Paul Claes, die alle literaire watertjes al doorzwommen heeft, heeft zijn honderdste boek [2011/red] geschreven. De man is classicus, germanist, communicatiewetenschapper en heeft ook een proefschrift over de antieke elementen in het werk van Hugo Claus op zijn naam staan. Daarnaast is hij ook romancier, dichter, vertaler en essayist. Een boek van deze literaire duizendpoot wekt dan ook meteen enige nieuwsgierigheid op bij de lezer. Bovendien is, met de voorkennis die men heeft over Claes, C. Honderd notities van een alleslezer een erg aansprekende titel.

Dit boek is een verzameling van de aantekeningen die Claes maakte tijdens het lezen van enkele klassiekers. Zo passeren allerlei werken van gecanoniseerde auteurs de revue: Ulysses van Joyce, De Recherche van Proust, Madame Bovary van Flaubert, De aanslag van Mulisch, … En natuurlijk komt ook Hugo Claus aan bod, met zelfs een heus ‘Clauswoordraadsel’. Over elk boek heeft Claes wel iets te zeggen. Vaak heeft hij daarvoor niet meer dan enkele bladzijden nodig. Claes heeft een speciaal lezersoog ontwikkeld voor het ontdekken van allerlei taalspielereien die hij opgemerkt heeft tijdens zijn lectuur. Zo merkt hij op dat Simon Vestdijk zijn hoofdpersonages, zoals Anton Wachter, vaak evenveel letters geeft in hun naam als in de naam van de schrijver. De vraag is alleen of de lezer met al deze overeenkomsten en ‘ontdekkingen’ ook wel echt gediend is.

Toch zijn de literaire verbanden die Claes aanhaalt best wel interessant voor ingewijden. Zo kom je te weten dat bijvoorbeeld Plutarchus, Pascal en Nerval allemaal verzen geschreven hebben in verband met de gedachte dat God dood is. Nietzsche was dus niet de enige en zeker niet de eerste. Het is alleen jammer dat Claes in dit boek dergelijke verbanden alleen maar eens kort aanraakt, zonder verdere verdieping. Lezers die snakken naar meer duiding of literatuurwetenschappelijke inzichten, blijven een beetje op hun honger zitten. Misschien was het ook niet de bedoeling dat het boek te diepgaand werd, maar het zou geen kwaad gekund hebben. Verder is het ook enigszins misleidend dat Claes zichzelf een alleslezer noemt. Want alles is in dit geval toch vaak gelijkgesteld aan de canon.

Kortom, Claes had dit boek beter niet willen presenteren als een populair literatuurwetenschappelijk boek. Er zijn twee opties. Ofwel had hij nog meer de populaire tour kunnen op gegaan – à la Bart Van Loo – en zijn lectuurbelevenissen op een meer aanspreekbare manier gebracht; ofwel had hij een diepgaander, academischer literatuurwetenschappelijk boek kunnen schrijven. En ten slotte nog één opmerking over de aanwezigheid van Claes in zijn eigen boek. Na verloop van tijd begint het heel erg op te vallen dat hij zichzelf graag leest. Zo citeert hij zichzelf tussen andere citaten van grote literaire auteurs. Het is niet duidelijk of Claes hier zichzelf ironiseert of zich laat verleiden tot ijdelheid. We gunnen hem het voordeel van de twijfel en we gaan dus van de eerste veronderstelling uit.

—

Eerder verschenen op Cutting Edge