"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Churchill en de Blitz

Woensdag, 7 april, 2021

Geschreven door: Erik Larson
Artikel door: Evert van der Veen

Meedogenloze oorlog in Engeland

[Recensie] We weten dat Duitsland in het begin van de Tweede Wereldoorlog bombardementen op met name Londen maar ook op andere steden heeft uitgevoerd. Daar blijft het dan eigenlijk bij want dit deel van de oorlog krijgt op een of andere manier minder aandacht dan andere facetten zoals D-day en de slag om Arnhem.

Dat deze bombardementen meedogenloos waren, vele maanden hebben geduurd en veel verwoestingen en slachtoffers hebben gemaakt, staat niet zo op ons netvlies. Wie dit lijvige boek leest, krijgt daar een goede indruk van al gaat het boek niet uitsluitend over de Blitz zoals de titel suggereert. Er zijn tal van passages waarin de impact van deze hevige bombardementen in eenvoudige maar juist daarom indringende bewoordingen duidelijk wordt. De lezer krijgt zo een heftig beeld van hetgeen zich toen in met name Londen op de grond heeft afgespeeld als gevolg van de immense verwoestingen.

Het boek zet in bij de Duitse invasie in Polen in 1939 en beschrijft kort de evacuatie van Duinkerken en de Franse capitulatie. Churchill treedt aan als premier en wordt op straat als een held ontvangen maar hij beseft terdege: “Arme mensen, arme mensen. Ze vertrouwen me en het enige wat ik ze voorlopig te bieden heb zijn rampen” (p. 45).

Later spreekt hij de legendarisch geworden woorden: “We zullen vechten in Frankrijk, we zullen vechten op de zeeën en oceanen, we zullen vechten met groeiend vertrouwen en groeiende kracht in de lucht, we zullen ons eiland verdedigen, wat de kosten ook mogen zijn. We zullen vechten op de stranden, we zullen vechten op de landingsgronden, we zullen vechten in de velden en in de straten, we zullen vechten in de heuvels; we zullen ons nooit overgeven” (p. 80).

Boekenkrant

Tegelijk wordt deze Blitz-oorlog in een breder kader geplaatst en dat is in zekere zin de kracht en de zwakte van het boek. Het is allereerst de kracht omdat duidelijk wordt hoe de Engelsen geestelijk weerbaar dit geweld ondergaan. Het is bijna verbijsterend om te lezen hoe Churchill waarde hecht aan buitengewoon goed eten en drinken en dat zijn luxueuze levensstijl ‘gewoon’ doorgaat tijdens de oorlog. Daarin staat hij overigens niet alleen: veel Londenaren blijven uitgaan, etentjes organiseren en gaan zo veel mogelijk door met hun dagelijkse bestaan. Het luchtalarm gaat bij dat leven horen en het zoveelste bombardement wordt met een zekere gelatenheid ondergaan.

Opvallend is ook de sterk toenemende behoefte aan seks, om aan de bittere werkelijkheid te ontsnappen en – mocht de dood toeslaan – dít toch in elk geval te hebben meegemaakt. Het grootste ongemak is de verduistering – black out – die vele ongelukken als gevolg heeft en ook het slaapgebrek eist z’n tol. Ook het alom aanwezige stof is een nadrukkelijke uitwerkingen van de verwoestingen en dit bedekt mensen en straten met een dikke grijzige laag.

De RAF biedt moedig weerstand maar kan de bombardementen toch niet voorkomen omdat de Duitse luchtmacht groot in omvang is, al lijdt deze wel zware verliezen. Duitsland verbaast zich over de veerkracht van de Engelsen. Hun strategie om Engeland zo tot overgave te dwingen, slaagt niet en hoe lang en hevig de bombardementen ook zijn, Churchill geeft geen krimp. “Wanneer geeft dat schepsel Churchill zich eindelijk eens over?” schrijft Goebbels in zijn dagboek. Engeland gaat wel in de tegenaanval en begint Berlijn te bombarderen, tot ontzetting van de Duitsers die dat aanvankelijk niet hadden verwacht.

Voortdurend vraagt Churchill de Verenigde Staten om hulp maar hij vindt daar weinig gehoor. Pas na de aanval op Pearl Harbour in 1941 voelen de VS zich gedwongen om aan de oorlog mee te doen en dan voelt Engeland zich eindelijk door hen gesteund.

Plotseling houdt Duitsland tot verbazing maar ook opluchting van de Engelsen op met de bombardementen. De lang geplande aanval op Rusland gaat beginnen en daar is alle inzet bij nodig. Hitler verwacht in ‘Fall Barbarossa Sovjet – Rusland in een snelle veldtocht te verpletteren” (p. 405). Tijdens het proces van Neurenberg verklaart Göring: “Engeland is alleen maar gered omdat de Luftwaffe op het Russische front moest worden ingezet” ( p. 626) en daar zit een kern van waarheid in. De Engelsen waren en bleven taai in hun weerstand maar langer voortdurende bombardementen hadden een totale materiële en geestelijke verwoesting met zich meegebracht.

De kracht is zoals gezegd ook een beetje de zwakte van het boek: de aandacht die ruimschoots uitgaat naar de persoonlijke levensomstandigheden van Churchill en het wel en wee van zijn familie zijn wellicht niet datgene wat de lezer van dit boek verwacht. Dat is toch vooral zijn rol als premier in deze moeilijke jaren van het Britse koninkrijk en de Blitz oorlog. Het boek draagt de veelzeggende ondertitel De grandioze misère.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles

Boeken van deze Auteur: