Legendarische gevangenis in WO II
[Recensie] Er zijn namen en plaatsen die een begrip zijn geworden vanuit de Tweede Wereldoorlog: het bombardement van Rotterdam, D-day in Normandië, de Slag om Arnhem, het Ardennenoffensief. Auschwitz staat gelijk aan de Holocaust die in vele concentratiekampen maar ook daarbuiten plaats vond.
Colditz maakt ook deel uit van een dergelijke namenrij. Het plaatsje ligt in de buurt van Leipzig en heeft een imposant kasteel. Hier werden in de Tweede Wereldoorlog vluchtgevaarlijke geallieerde officieren, die meer dan 300 vluchtpogingen ondernamen, door de Duitsers gevangen gehouden. De gebeurtenissen werden verfilmd in de tv serie Colditz die van 1972 tot 1974 in Groot Brittannië maar ook in ons land bijzonder populair was.
“Colditz was een miniatuurversie van de vooroorlogse maatschappij, maar dan uitzonderlijker. Het was een hechte gemeenschap, waarin intense verdeeldheid heerste over zaken als klasse, politiek, seksualiteit en ras. Afgezien van de vastberaden strijders bevonden zich onder de acteurs in het Colditz-drama communisten, wetenschappers, homoseksuelen, vrouwen, kunstminnaars en cultuurbarbaren, aristocraten, spionnen, arbeiders, dichters en verraders” (p. 9).
Er hebben 69 Nederlanders in Colditz gevangen gezeten. De omstandigheden in Colditz waren, in verhouding tot concentratiekampen, best redelijk te noemen (al kun je dat als niet-betrokkene natuurlijk – te – gemakkelijk zeggen).
Mythe
Colditz is tot een mythe geworden waarin alle gevangenen als ware helden probeerden te ontsnappen aan de handen van de barbaarse Duitse bewakers. De werkelijkheid is genuanceerder zoals in dit boek duidelijk naar voren komt. Een treffend voorbeeld daarvan is de geslaagde ontsnapping van een gevangene. De Duitsers vonden zijn ingepakte koffer in zijn cel met een briefje eraan: “Als het me lukt zou ik het erg fijn vinden als jullie mijn persoonlijke bezittingen naar het volgende adres stuurden…” De Duitsers waren zo aardig om dit te doen.
Opmerkelijk is de blunder die een ontsnapte gevangene begaat. Wanneer hij in een Duitse trein zit, begint hij aan zijn reep chocolade te eten en hij wordt door andere passagiers met verbazing aangekeken omdat chocolade in de oorlog niet meer verkrijgbaar was.
De vele, meestal mislukte, pogingen om te ontsnappen getuigen van een grote creativiteit en krachtig doorzettingsvermogen. Voorbereidingen vergden vaak maanden van minutieus werken dat niet opgemerkt mocht worden en dus ook in het geheim en in stilte moest gebeuren. Er was een grote tunnel, gebouwd door Franse officieren, met de bijnaam Le Métro. De Duitsers waren hiervan op de hoogte maar konden de tunnel niet vinden. Er werd maar liefst 1200 kuub aarde, puin, stenen en hout afgevoerd en verborgen gehouden. Legendarisch is de zogenaamde ‘zestig-seconden-ontsnapping’.
M19
De gevangenen kregen hulp van M19, een geheim onderdeel van de Britse inlichtingendienst. Deze organisatie smokkelde materialen en kaarten naar binnen tot de Duitsers dit in de gaten kregen en binnenkomende post met röntgenstralen gingen controleren. Er waren twee geheime radio’s, waarvan één nooit door de Duitsers werd ontdekt. De gevangenen maakten zelf alcohol met een percentage van maar liefst 60%. Er waren literaire discussies en lezingen.
Het lijkt avontuurlijk allemaal maar de werkelijkheid was ánders zoals Macintyre opmerkt:
“Meestal gaan oorlogsverhalen over wat er is gebeurd. Het verhaal over Colditz draait daarentegen grotendeels om het gebrek aan activiteit, een lange aaneenschakeling van monotone dagen” (p. 175).
Eten was een belangrijk onderwerp van gesprek, al stak dit uitermate gunstig af vergeleken bij de toestand in concentratiekampen. Dit werd tegen het einde van de oorlog steeds slechter zoals alles in de loop van 1944 veranderde: “De gezichten van de bewakers verrieden als eerste het nieuws van de D-day landingen” (p. 238). De sfeer veranderde, de Duitsers werden angstiger en traden harder op. Gevangenen worden op hun vlucht doodgeschoten.
Het meest boeiende deel van het boek Colditz is eigenlijk het slot, wanneer de geallieerde troepen oprukken. Op dat moment bevinden er zich 1100 gevangenen in Colditz. Bijzonder is dat de Duitsers het bevel over het kasteel aan de gevangenen overdragen wanneer ze hun nederlaag zien aankomen die tenslotte na een hevige strijd in de omgeving van het kasteel wordt beëindigd.
Er zijn drie interessante fotokaternen met historische foto’s en nagespeelde ontsnappingen die met elkaar een boeiend beeld geven van de situatie destijds.
Ben Mactintyre is columnist en redacteur van The Times en was correspondent voor deze krant in New York, Parijs en Washington. Hij schreef eerder De spion en de verrader, SAS: helden en schurken en Agent Sony.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
