De twee kwartjes van het CB
Het CB is 150 jaar oud
[Column] Afgelopen april vierde het CB (voorheen het Centraal Boekhuis) het distributiecentrum van het Nederlandse boek, zijn 150ste verjaardag. Een respectabele leeftijd voor een gerenommeerd instituut. Een groot deel van alle boeken die lezers in Nederland en Vlaanderen kopen, wordt via het CB uitgeleverd. In Culemborg, waar het CB sinds begin jaren zeventig is gevestigd, staan enorme hallen waar vele honderdduizenden boeken liggen opgeslagen. Als je een boek online bestelt, zowel van Bazarow of van andere online boekenshops, dan is de kans heel groot dat het hier wordt ingepakt en verstuurd. Koop je je boek bij de fysieke boekhandel dan brengt het CB dat boek naar je boekhandel waar je het kunt afhalen.
Het is een prachtig instituut, geboren uit idealisme om de kosten in het boekenvak beheersbaar te houden en om te zorgen dat boeken snel hun weg naar het publiek kunnen vinden.
Bij het 150-jarig bestaan was er dan ook veel lof. Tijdens een online feestje mochten prominenten van binnen en buiten het boekenvak het CB komen bejubelen. Kritische noten tijdens het feestje of in de vakpers ontbraken. En ook in het jubileumboek Collectief in boeken – 150 jaar CB en het Nederlandse boekenvak van universitair docent publieksgeschiedenis Marijke Huismanstaat nauwelijks een kritische opmerking.
Toch zijn die wel degelijk te maken. Het CB is een monopolist. Het is veel groter dan de meeste klanten van het CB zelf – de uitgevers en boekhandels – en daarmee heeft het ook veel macht en bepaalt het hoe dingen gaan. Het is log en bureaucratisch. Toen wij met Bazarow startten hebben we tot vijf keer toe onze nieuwe gegevens moeten insturen, bij allerlei verschillende afdelingen. Tot langer dan een jaar daarna werden er zaken naar oude adressen gestuurd.
Het voornaamste bezwaar is dat het CB te duur is. Door een bijzondere constructie – de grote boekenconcerns, zowel uitgevers als boekverkopers zijn aandeelhouders – heeft het CB, dat ooit begonnen was als collectief, nu een winstdoelstelling. En die winst maakt ze behoorlijk. In 2020 ruim 10 miljoen euro op 110 miljoen omzet, zo maakte het CB deze week bekend. In dit voor de boekhandel extreem zware coronajaar verdubbelde het CB de winst ten opzichte van 2019. Bizar! Het zijn cijfers waar de meeste boekhandels alleen maar van kunnen dromen. En hoe maakt ze die winst? Natuurlijk door boeken op te slaan en uit te leveren, maar ook door vreemde kosten in rekening te brengen. Als een online winkel een boek uitlevert moet daar een keer of 5 voor worden betaald: uiteraard voor de uitgever waarvoor het CB het geld int, voor de portokosten, voor de maandelijkse standaardkosten (je ‘abonnement’ bij het CB), en voor de administratiekosten per bestelling. Én je betaalt ook nog 52(!) cent voor de pakbon. Dat is dat zinloze velletje dat meegaat in het verpakkingskarton met het boek. Fysieke boekhandels die vaak tientallen boeken per order bestellen vinden dat handig. Maar online boekhandels hebben dat helemaal niet nodig. Het boek gaat immers naar de klant en die kan online alles nalezen. Wij willen dus helemaal geen pakbon en zeker niet als dat 52 cent per bestelling kost. Dat is bij een boek van 20 euro ca. 25% van de marge. Het is alsof je naar de bakker gaat, een brood bestelt en er een vies worstenbroodje bij krijgt. “Ja, dat kan niet anders,” zegt de bakker. “Ja, dat kan niet anders,” zegt het CB, “want zo is het systeem nu eenmaal ingericht”. “Dan richt je dat maar anders in,” denk ik dan. Maar helaas, de grootste boekendistributeur in Europa met 110 miljoen omzet is niet in staat om het velletje niet meer bij te voegen. Ik snap het CB wel. Ik heb eens berekend dat het CB een paar miljoen euro per jaar aan dit velletje verdient, misschien wel een kwart van de winst die het concern maakt. Geld wat wij graag terecht zien komen bij de boekwinkels, bij schrijvers en vertalers. Geld waar het harder nodig is dan in Culemborg.
In het jubileumboek zegt Ad Peek, directeur Van der Velde Boeken, een grote boekhandelsgroep in de noordelijke provincies: “CB en uitgevers moeten kostenefficiënt werken. Natuurlijk moet je geld verdienen om te kunnen innoveren, maar verder moeten de winkels tegen zo laag mogelijke kosten bediend worden. Nu zijn we geld aan het rondpompen en raken we al doende een deel kwijt aan dividendbelasting.” Daarom ziet hij liever een verlaging van de kosten bij het CB dan dat het CB winst uitkeert aan de aandeelhouders.
Nog een belangrijk argument om de kosten te verlagen is dat het CB op die manier meer klanten krijgt. Omdat het CB nu te duur is, is naast het CB de afgelopen jaren een heel alternatief circuit ontstaan van uitgevers en boekhandels die onderling hun boeken uitleveren. Dat kost veel extra tijd, energie, en vervoer: jammer en onnodig. Verandert er niets, dan voorzie ik een situatie waarin CB vooral een distributeur wordt voor de groten en niet meer voor de kleinen in het boekenvak.
Dan nog een pijnpunt. Het CB was zo aardig ook mij hun jubileumboek toe te sturen. Interessant leesvoer. Het was alleen beschadigd. Van de hoeken was de inkt af, en doordat er een wat agressieve lijm was gebruikt ontsiert een witte plek nu precies onder de B van het CB mijn exemplaar. Het CB gebruikt al jaren veel te grote kartonnen enveloppen en dozen voor de uitlevering van online bestellingen. Het gevolg is dat de boeken gaan schuiven en daardoor worden geschonden. “We werken aan een systeem om op maat te kunnen verpakken,” horen we nu al twee jaar van het CB. Eén op de 20 boeken (onze schatting) raakt nu beschadigd, die moeten weer retour, extra kosten, extra vervuiling. Het online boeken bestellen is nu ruim 20 jaar oud. Als je dan als miljoenenbedrijf niet in staat bent om één van je corebusiness goed te verzorgen, zou ik niet zo groots uitpakken met een feestje. Zeker niet in een jaar waarin menig boekhandel, toch de voornaamste klanten van het CB, op omvallen staat.
Voor mensen die meer willen weten over de geschiedenis en de aanvankelijke idealen van het CB, maar ook willen weten wat er nu speelt binnen het Culemborgse bedrijf komen in Collectief in Boeken goed aan hun trekken. Het boek schetst in vogelvlucht de start en de eerste honderd jaar van het CB. Het zwaartepunt in het boek zijn de laatste dertig jaar waarin het boekenvak aan de ene kant veel commerciëler werd en aan de andere kant bedreigingen als ontlezing, internet, schaalvergroting, maar ook nieuwe technische mogelijkheden zoals printing on demand ook het CB voor grote uitdagingen stelden en stellen. Het is mooi om te zien hoe het CB hier telkens op reageert en zich blijft ontwikkelen. Dat moet ook gezegd. Dit alles helder verwoord door auteur Huisman. Het boek is geïllustreerd met korte interviews met mensen uit het vak, waarbij de nadruk ligt bij vertegenwoordigers van de fysieke boekhandel. Misschien toch een teken dat ook bij het CB daar de grote liefde ligt. Laten we het hopen.
—
In een kortere versie eerder verschenen in Bazarow Magazine
