"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Compassie

Dinsdag, 14 juli, 2015

Geschreven door: Stephan Enter
Artikel door: Lucas van der Deijl

Mededogen als definitie van liefde

Wat is goede literatuur? Ik stelde de vraag eens aan Stephan Enter, met wie ik twee jaar geleden toevallig in gesprek raakte. Ik kende de schrijver niet en vond het kennelijk een goed moment voor een luchtige vraag. Maar zijn antwoord is me bijgebleven: mededogen. Alleen wanneer de schrijver mededogen toont voor zijn personages, ontstaat goede literatuur, was de strekking van zijn weloverwogen reactie. Toen ik niet veel later begon aan zijn oeuvre, realiseerde ik me hoe treffend die poëtica was. In zijn eerdere werk toont Enter zich een meester in het portretteren van personages (Lichtjaren, mooi, maar ook een beetje braaf) en relaties (Grip, briljant). Compassie, zijn laatste roman, opnieuw een portret van een vrouw en overigens opnieuw in een prachtige uitgave door Van Oorschot, stelt het mededogen zelf centraal.

De verteller Frank (eind dertig, iets met vermogensbeheer) ontmoet Jessica (32, promovenda in de kunstgeschiedenis) via internet. Ze bellen dagelijks, sturen elkaar regelmatig e-mails en worden, kortom, vrij vlot verliefd op elkaar. Frank valt bovendien goed bij Jessica’s vrienden en familie, die net als zijzelf dolblij zijn dat ze eindelijk een vriend gevonden heeft. Maar er is iets raars met Jessica. Ze is een tijd intens ongelukkig geweest en dat heeft sporen achtergelaten op haar lichaam. En er is ook iets raars met Frank: ondanks zijn emotionele verliefdheid vindt hij zijn nieuwe vriendin lichamelijk volstrekt niet aantrekkelijk. Hij vreest dat hij niet de enige was, en dat ze ondanks haar bluf over eerdere mannen onervaren is. Zonder enige lust blijft er een afgeslankte vorm van liefde over, een gevoel dat nog het beste omschreven wordt met het woord uit de titel:

‘Maar het is geen medelijden. (…) Het is iets anders – iets dat ik nog nooit heb gevoeld bij een vrouw. Of überhaupt bij een ander mens. Ik kan niet precies zeggen wat het is, maar het vult me helemaal – ik voel me zo wezenlijk!’

Kun je verliefd zijn op iemand die je lichamelijk oninteressant, zo niet afstotend vindt? Is een verder volmaakte liefde duurzaam zonder seks? ‘Compassie’ betekent – wat Frank ook beweert – ook medelijden, en is dat een vruchtbare bodem voor liefde? Die suggestie verwacht je in een aforisme van Arnon Grunberg, niet in het proza van Enter, waarin de vrouwen overigens vaak rijkere en interessantere personages zijn dan de mannen. Zij roepen geen medelijden op. Toch lijkt juist compassie of de ongelijkwaardige relatie die die emotie veronderstelt cruciaal voor een ontmoeting die Franks eerdere, oppervlakkige liefdes kan ontstijgen. Deze roman vertelt het pijnlijke verhaal over dit dilemma, met als ‘hoogtepunt’ een van de meest ongemakkelijke seksscènes die ik ooit las. Compassie is daarmee niet alleen een liefdesverhaal, het is ook een zoektocht naar een definitie van liefde.

Boekenkrant

De blinde vlek van de verteller

Maar toch: zoals de veerman uit het motto uiteindelijk zijn pont verliet, besluit Frank al vroeg dat zoiets als compassie uiteindelijk niet genoeg zal zijn. Hij neemt zich voor om de relatie na Jessica’s promotie te beëindigen. In die merkwaardige keuze blijft de verteller voor het eerst op afstand. Want waar de obsessieve observator uit Lichtjaren zelf ook een volwaardige gestalte kreeg, blijft Frank een gesloten figuur: blanco man kijkt naar vrouw. Zo gelaagd en volwaardig als Jessica uit de verf komt, zo afwezig blijft de verteller, als zo’n minuscule weerspiegeling van de schilder in een portret van Van Eyck.

Misschien valt die verstoring van het evenwicht juist op omdat Enter verder zo evenwichtig stileert en componeert. Weinig auteurs beheersen hun taal zo goed als hij. Net wanneer de schrijver bijvoorbeeld uitschiet in het wat pedante taalgebruik van Frank (‘dat badhuis, ginds bij de bushalte’), laat hij Jessica twee alinea’s verder reflecteren op het gedateerde ‘ginds’. De stijl is klassiek, en ook de eenvoudige structuur en het ingetogen realisme – dat Enter met Grip nog enigszins oprekte – maken Compassie niet tot een vernieuwende roman. Goede literatuur is het wel.


Eerder verschenen op Recensieweb


Laat hier je reactie achter:

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Alleen inhoudelijke reacties die gaan over het besproken boek en/of de recensie worden geplaatst.

Boeken van deze Auteur:

Pastorale