Niet rijp voor het front
Hij probeerde zich in te leven in de geest van zijn dode vriend, diens bezieling in zijn spel te leggen, om het concert te spelen dat Manfred voor de Führer had willen geven. Zo’n overweldigend concert dat hij er de Führer mee zou kunnen overhalen de oorlog te beëindigen. Hij was het aan Manfred verplicht.’ (p. 17-18)
1944. Grave, de kerk, het orgel. Elk moment kunnen geallieerde parachutisten het dorp innemen, en Hitlerjugendsoldaat Hermann zit achter het orgel en speelt liederen voor zijn overleden broer en vader, en vooral voor zijn beste vriend Manfred.
Manfred was een geniaal pianist, hij werd zelfs uitgenodigd om een concert voor Htiler te geven. Net als Hermann werd hij op 17-jarige leeftijd opgeroepen voor het leger, en net voor D-Day werden de vrienden in Normandië gestationeerd. Vlak erna deserteerde de jonge pianist die ooit met een tweede concert Hitler tot vrede had willen bewegen. Hermann bleef achter, en werd voor zijn terughoudendheid gestraft toen er een vuurpeloton voor de gearresteerde deserteur moest worden geformeerd.
Vroeger had Hermann het stadje Grave al eens bezocht, tijdens een van de vele zomervakanties die hij had doorgebracht bij zijn grootouders, die hier in de buurt wonen. En het huis van de bovenmeester lijkt zo op dat van zijn jeugd. Hij drinkt er wat water in de keuken, eet een hapje uit de pan, maar ruimt netjes achter zich op. Terwijl hij zich zo in het verleden wentelt, is elke derde gedachte er een aan het gevaar dat hij loopt.
Dat contrast, tussen het gevaar van ontdekking en de huiselijke dagelijksheid van Hermanns handelingen, geeft een superieure spanning aan Ton van Reens Concert voor de Führer. Dat houdt hij vol tot een geallieerde kogel Hermann in een zoveelste moment van onoplettendheid treft. Dan, in zijn laatste uren, lost het ‘nu’ helemaal op. Het komt tot een gedroomd wederzien met Manfred, en Hermann sterft.
Beste vriend Manfred is het grote manco van Concert voor de Führer. Hij is en geniaal, en heldhaftig, en een door-en-door-bewonderde vriend, en een huisvriend in spe van Hitler, en deserteur, en ondermijnt daarmee de geloofwaardigheid van deze novelle. Het idee van de Hitlervriend die deserteert uit het Duitse leger is interessant, maar in deze amper honderd pagina’s is daar geen recht aan gedaan. Kán daar geen recht aan gedaan worden. En aan de verschrikkingen van de oorlog, aan het front en in de Duitse steden, en aan een jeugd in Hitler-Duitsland net zo min.
Concert voor de Führer is te kort om recht te doen aan zoveel thema’s, en de toegevoegde verklarende woordenlijst (wie weet niet wat een nazi is, of een kweekschool?) doet vervolgens geen recht aan de intelligentie van de lezer. Dat valt tegen, zeker van een auteur die volgens de flaptekst al tientallen romans, reis- en jeugdboeken op zijn naam heeft staan.
Een jongen van zeventien is te jong voor de oorlog en een boek van honderd pagina’s kan een oorlog niet samenvatten. Het blijft bij een spannend aanzetje.
