Vorm en betekenis van herdenkingsrituelen
[Recensie] Wie van ons weet dat de 2 minuten stilte uit Groot Brittannië komt waar men na het einde van de Eerste Wereldoorlog in 1918 de omgekomen militairen herdacht? De kernvraag in deze interessante studie van het Nationaal Comité 4 & 5 mei is: “hoe kunnen rituelen van herdenken en vieren in de toekomst betekenisvol blijven?”, pagina 9.
Herdenken zoekt een verbinding met het verleden die doorwerkt in het heden, op zodanige wijze dat het lévend ritueel is dat ons aanspreekt en raakt. “Door te herdenken brengen wij de gevallenen onder de levenden,” zei minister Sigrid Kaag in 2019 in haar Hannie Schaftlezing.
Herdenken op 4 mei blijkt in hoge mate uiting te geven aan de verbondenheid met Nederland en ons volk. De betrokkenheid bij de Dodenherdenking op de avond van 4 mei blijft onverminderd groot. Uit onderzoek blijkt dat de meeste mensen tegenwoordig stilstaan bij alle slachtoffers die verspreid over de wereld in tal van oorlogen zijn gevallen. Aangezien het einde van de Tweede Wereldoorlog inmiddels 75 jaar achter ons ligt, is het begrijpelijk dat de beleving geleidelijk aan van karakter verandert. Opvallend is dat de belangstelling voor het herdenken van lokale slachtoffers toeneemt. Organiserende comités zoeken verbinding met kinderen en jongeren om zo het stokje van herdenken tijdig door te geven. Daarom is het belangrijk dat herdenkingen het goede van de traditie behouden maar tegelijk – voorzichtig – meegroeien met nieuwe ontwikkelingen. “Rituelen en herdenkingen in het algemeen, moeten begrijpelijk en invoelbaar zijn, ze moeten de juiste sfeer uitstralen en inclusief zijn”, pagina 28.
Het boek staat stil bij de nationale herdenking op de avond van 4 mei op De Dam in Amsterdam, die daar sinds 1956 plaatsvindt. Dit ritueel is evenals andere na een bijzondere gebeurtenis belangrijk:
“Rituelen na rampen hebben meerdere functies. Zij kunnen een manier zijn om met de emoties en onzekerheid die de situatie veroorzaakt heeft om te gaan. Het ritueel stelt mensen in staat om uitdrukking te geven aan schok, boosheid, ongeloof, rouw en andere emoties die zij ervaren sinds de ramp”, pagina 51.
Constant en in beweging besteedt ook aandacht aan 5 mei, een dag waarop meer activiteiten dan rituelen plaatsvinden. Vreugde is hier een belangrijke emotie evenals de ervaring van saamhorigheid, verbondenheid en respect. In de aanbevelingen wordt gepleit voor meer inhoud van 5 mei; er is behoefte aan meer historische context van de activiteiten zodat mensen deze in een breder kader kunnen plaatsen.
Een zinvol en mooi geïllustreerd boek!
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
Het boek is hier te lezen
