"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Crisis!

Woensdag, 12 oktober, 2022

Geschreven door: Beatrice de Graaf
Artikel door: Evert van der Veen

Meer Johan Remkes nodig

[Recensie] We leven in tijden van crises op het gebied van klimaat, energie, prijzen, klimaat, stikstof, woningmarkt en dan is dit rijtje vast nog niet volledig. Sommige crises hangen met elkaar samen en samen versterken ze ons gevoel van onzekerheid: waar gaat het heen met de wereld en met ons?

Misschien wel de diepste, meer onzichtbare crisis is die van het vertrouwen. Grote instellingen, organisaties, bedrijven en niet in het minst ‘de politiek’ kunnen vandaag allerminst op onze algemene waardering rekenen. Er is sprake van fors wantrouwen en stevige onvrede. De omgekeerde vlaggen aan boerderijen én veel huizen en de boerenzakdoeken aan auto’s zijn daar een stille maar veelzeggende demonstratie van.

Wat is een crisis eigenlijk precies? Allereerst, volgens Van Dale, een beslissend stadium in ernstige ziekte, vervolgens een wending of keerpunt en ten derde betekent het ook een periode van ernstige stoornis in maatschappij en politiek.

Het is vooral die laatste betekenis die we momenteel op allerlei terreinen ervaren. De basis onder ons bestaan is niet meer zo hecht. Het is de grote uitdaging aan politici en leidinggevenden op belangrijke posten om ons geschonden vertrouwen terug te winnen.

Boekenkrant

Johan Remkes presenteerde onlangs zijn rapport waarnaar enige maanden met spanning is uitgekeken. De eerste indrukken stellen niet teleur: de diverse partijen, die er vaak op tegenovergestelde wijze instaan, zijn ieder redelijk positief. Natuurlijk moeten de uitkomsten en aanbevelingen zich nog in de prille praktijk bewijzen maar de grimmige sfeer van afgelopen zomer lijkt nu toch wel plaats te hebben gemaakt voor een meer constructieve openheid waarin mensen zich met elkaar verantwoordelijk voelen. Je zou wensen dat we op meerdere terreinen in een dergelijke aanpak slagen. Wat zou het geweldig zijn wanneer een diplomatieke Johan Remkes Rusland en Oekraïne aan tafel zou kunnen krijgen om er samen uit te komen.

In het essay Crisis! van Beatrice de Graaf, die we vaak in praatprogramma’s zien, komen “… vele rampen en incidenten voorbij die als kantelpunt golden in de omgang met dreiging en die bijdroegen aan de ontwikkeling van moderne crisisbeheersing” (p. 10).

De historische terugblik op ingrijpende gebeurtenissen begint met de ontploffing van een kruitschip met 37 ton buskruit aan boord in Leiden in 1807 en vervolgens komen tal van rampzalige ongelukken en natuurrampen kort (te kort) ter sprake, waaronder de Watersnoodramp van 1953 evenals gijzelingen, terroristische acties en rellen zoals die bij de kroning van Beatrix in 1980. In het korte bestek van dit boekje lijkt onze geschiedenis bijna een treurige aaneenschakeling van verschrikkelijke gebeurtenissen waaronder de vuurwerkramp van Enschede in 2001 en de brand in café De hemel in Volendam in 2001 ons nog helder voor de geest staan. Ook de moordaanslagen op Theo van Gogh en Pim Fortuyn worden genoemd.

Al deze gebeurtenissen zijn niet met elkaar te vergelijken, hebben totaal andere oorzaken, maar met elkaar tekenen ze wel de onvoorspelbaarheid en kwetsbaarheid van ons menselijk bestaan.

Uiteraard staat De Graaf ook stil bij de Bijlmerramp in 1992 die onlangs ingrijpend werd belicht in een dramaserie en diverse andere programma’s rond 4 oktober. Intrigerend blijft hier met name het mysterie rond de vracht en de wijze waarop deze door diverse verantwoordelijke mensen met stilzwijgen of tekort aan informatie wordt omgeven.

Wat duidelijk wordt in het historisch overzicht is dat de burger in de loop van de tijd meer centraal komt te staan. Het past bij de moderne samenleving dat er een nationaal coördinator terrorismebestrijding en een onderzoeksraad voor de veiligheid komen. De hulpverlening wordt ook professioneler. Tegelijk zien we ook dat mensen meer en soms ook wel teveel van de overheid verwachten. Die bestaat immers ook uit mensen die niet alles kunnen (en soms misschien ook wel eens niet willen…). De overheid wordt vandaag wel meer verantwoordelijk gehouden voor onze nationale veiligheid op tal van fronten en deze treedt soms ook sturender op. Dat gebeurde onlangs nadat diverse masten van historische zeilschepen afbraken, met fatale gevolgen. Er volgden maatregelen om deze masten te onderzoeken zodat dergelijke ongelukken voorkomen kunnen worden.

De overheid heeft vandaag de plaats van God ingenomen zou je kunnen zeggen want de invloed van religie in onze samenleving is drastisch verminderd en ook  veranderd. Vroeger duidde men rampen als straf van God of in elk geval als een gebeurtenis waarbij men zich in God geborgen voelde. Die beleving is tegenwoordig nauwelijks nog aanwezig. Mensen verwachten het nu van elkaar en zijn wantrouwend of boos wanneer hun verwachtingen worden beschaamd. De overheid heeft het ook in dit opzicht moeilijker vandaag. Dit essay verdient een verdiepende uitwerking in een grotere studie.

Beatrice de de Graaf is hoogleraar geschiedenis aan de universiteit van Utrecht. Zij heeft zich gespecialiseerd in de geschiedenis van terrorisme, oorlog en veiligheid. Zij publiceerde eerder Tegen de terreur, Radicale verlossing en Heilige strijd en won dit jaar de Arenbergprijs voor het beste boek over Europese geschiedenis. Crisis! verscheen in oktober ter gelegenheid van de Maand van de geschiedenis.

Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow

Boeken van deze Auteur: