Het geweten van Bernie Madoff
De eerste zin
“Ze waren er allemaal die morgen: de oudere Upper East Siders, de overgevlogenen uit Florida en Hawaï, de voorzitters van stichtingen, scholen en universiteiten, de staalmagnaten, makelaars, stoffenfabrikanten, winkeleigenaren, filmproducenten, uitgevers, acteurs en actrices, de mensen met oud geld, degenen met nieuw geld; zelfs de jetset van Tel Aviv ontbrak niet.”
Recensie
Toen Bernie Madoff eind 2008 opgepakt werd door de Amerikaanse politie kwam een einde aan een piramidespel van een paar decennia. Effectenmakelaar Madoff trok reusachtig veel kapitaal aan van over de hele wereld door astronomische winsten te beloven en gebruikte die inleg om de zogezegde winsten van vorige beleggers uit te betalen. Tientallen miljarden dollars waren in het spel en Madoff kreeg uiteindelijk 150 jaar gevangenisstraf.
In de roman Daar komen de vliegen vertelt David Pefko Madoffs gefictionaliseerde verhaal. Jerry Kirschenbaum heet zijn hoofdpersonage, een zeventiger met in feite maar één echte passie: het verzamelen van historische, opwindbare automaten. Zijn vrouw Ruth speelt hij genoeg geld toe om haar kunstcollectie op punt te houden en zich iedere dag vol te laten lopen met klassewijn. En dan is er nog zijn veertigjarige zoon Andy, geboren met het syndroom van Down.
Daar komen de vliegen is een roman die je omsluit als warm badwater waar net een scheutje van Ruths peperdure badolie in gegoten is. Pefko vertelt zijn verhaal op Amerikaanse wijze: breed uitgesponnen en met oog voor detail. Ieder personage, van beurstrader tot chauffeur, krijgt een eigen achtergrond en verhaal. Je gaat rustig achterover liggen met dit boek en geniet.
Pefko maakt van Jerry een echt mens, iemand die een briefje van honderd dollar in de binnenzak van de poetsvrouw schuift wanneer ze nieuwe schoenen nodig heeft. Ergens weet hij wel dat zijn beleggingspiramide verkeerd moet aflopen, maar zolang het systeem loopt is hij dolblij dat hij zijn klanten een mooie rente kan uitkeren, of zijn medewerkers een fikse bonus net voor zijn zaak op de fles gaat. Een van de mooiste scènes die we de voorbije jaren gelezen hebben is ongetwijfeld die waarin Jerry, Ruth en Andy voor een laatste keer samen eten. Het spel is ten einde en de dag nadien zal hij opgepakt worden, weet hij, maar zoals hij tegen Yanakis zei, de man die hem ontmaskerde: “Ik mag dan een schurk zijn, maar ik heb wel een geweten.”
Drie vragen aan David Pefko
Wat fascineert je zo in Bernie Madoff?
Pefko: “Toen ik eind 2008 hoorde dat Madoff was opgepakt zat ik meteen aan de tv gekluisterd. Ik zag hoe hij de camera’s afweerde, hoorde de horde gedupeerden en de gekleurde vragen van de journalisten en ik vroeg me af of dit nu echt de grote crimineel was die op hoge leeftijd van zijn voetstuk was gevallen. Ik voelde een soort medelijden, denk ik. Ik dacht helemaal niet: wat een schurk, maar eerder: hoe zielig. Madoff heeft iedereen decennialang om de tuin geleid en ik ben er zeker van dat hij verschrikkelijke angsten moet hebben doorstaan en een naar leven moet hebben gehad.”
Had je stiekem ook niet een beetje bewondering voor hem?
Pefko: “Natuurlijk. Het echt verbazingwekkende is dat zijn bedrog niet eerder aan het licht is gekomen. Hij was wellicht een bijzonder intelligente man, maar daar had hij het in interviews nooit over. Hij had natuurlijk wel verstand van zaken, zei hij dan, al twijfel ik daar sterk aan. Hij was intelligent op een sluwere manier. Hij kende het veld gewoon heel erg goed. In de media werd hij nadien verguisd omdat hij zijn eigen mensen pakte, bevriende joden dus. Hij was het gezicht van de hebzucht en iedereen was gelukkig dat ze hem de schuld konden geven van alles wat mis ging in de economie. Wat mij interesseerde was de man achter Madoff, hoe hij was in gezinsverband. Hij was geen harteloze man. Hij beloonde zijn medewerkers rijkelijk en doneerde als geen ander aan goede doelen. Zet daar maar eens een aantal van zijn klanten tegenover die decennialang enorme bedragen uitgekeerd kregen en nu iedere microfoon aanklampen om te zeggen hoe gedupeerd ze wel zijn.”
Waarom heb je Jerry een zoon met het syndroom van Down gegeven? Madoffs zonen waren gezond en werkten mee in zijn zaak.
Pefko: “In feite weet ik dat niet zo goed. Toen ik begon te schrijven dacht ik meteen dat hij een gehandicapte zoon moest hebben. Dat zou een ongeluk in zijn leven zijn waar hij geen vat op kon krijgen. In die tijd werd zo’n kind geboren en meestal verstopt. Jerry doet dat in mijn boek niet, en dat vind ik voor hem spreken. Natuurlijk weet ik niet wat Madoff in dit geval gedaan zou hebben, maar ik vermoed dat hij zo’n zoon juist uitgespeeld zou hebben. Die zou hem goed uitgekomen zijn.”
—
Eerder verschenen in Knack
