De kracht van literatuur
[Recensie] Er zijn schrijvers die je gelijk weten te raken. Auteurs waar je, na de eerste kennismaking, direct op zoek gaat naar eerder werk en reikhalzend uitkijkt naar het volgende nieuwe uitgave. In mijn geval niet enkel enthousiast over hun schrijfstijl of verhaallijn maar juist door hun onderwerp: romans over gewone mensen. Over herkenbare hoofdpersonen in relatie tot familieleden, vrienden, geliefden of vreemden. Versleten hartstocht, onvoorwaardelijke trouw, het handelen in onverwachte omstandigheden, verkeerd begrepen, onzekerheid, twijfelend en soms verbitterd. In dergelijke situaties voel je gewoon het ongemak, proef je de woede, beleef je de onmacht. Dat is voor mij de kracht van literatuur. Dat prikkelt mijn leeshonger.
Een van de schrijvers die ik lang geleden heb ontdekt is Ian McEwan. Sinds twee jaar ben ik bij toeval op Jens Christian Grøndahl gestuit. Na het lezen van Vaak ben ik gelukkig was ik onmiddellijk in de ban van deze Deense schrijver. Binnen anderhalve pagina weet hij mij telkens weer mee te slepen. Ook met zijn laatste verhalenbundel Dagen als gras is dat het geval. Elk woord staat op zijn plaats, elk woord met zorg gekozen, geen zin te lang of te kort, niets overbodig. Doeltreffend om als lezer meteen te worden meegenomen in de overwegingen van de hoofdpersonen. Voelbaar, tastbaar, verontrustend en herkenbaar.
De zes verhalen in dit boek hebben geen onderlinge connectie. Het eerste verhaal draagt ook de titel ‘dagen als gras’ van deze uitgave (motto voor dit hoofdstuk: ‘de dagen van een mens zijn als gras, hij zal opbloeien maar ook weer verdwijnen en worden vergeten buiten de Heer’).
Ik zal deze verhalen in het kort bespreken om meer lezers te verleiden en toch te zorgen dat ik niet teveel weggeef.
Dagen als gras
Het eerste verhaal gaat over Lars, een jongen die na het einde van de tweede wereldoorlog in het Deense dorpje Skagen kennismaakt met een jonge Duitse vluchteling. Deze gebeurtenis zal Lars zijn hele leven niet meer loslaten. Een verhaal van alle tijden. Wat doe je bij de confrontatie met een onschuldige leeftijdgenoot? Volg je de heersende opvatting van haat tegen de ‘schuldigen’ door de goegemeenschap? Laat je je reactie bepalen door de hypocriete houding van de kerk? Of help je een weerloos iemand in nood? En hoe lang duurt het voordat iemand is vergeten?
“Hij heeft alleen nog de beelden die zich achterwaarts terugtrekken in zijn haperende geheugen.”
Villa Ada
Ook hier staat het thema vluchteling centraal. Maar dan wel in het moderne Italië. Het gaat over een echtpaar, een nuchtere en gelaten Deense echtgenoot die met een temperamentvolle Italiaanse is getrouwd. Hun idealistische zoon neemt de stap om echt een vluchteling te helpen. De verschillende manier waarop beide ouders, die duidelijk uit elkaar zijn gegroeid, hierop reageren is een genot om te lezen.
“Mijn zoon gaat zich voor hen niet inlaten met illegale zaken. Ik wist dat jij een goedgelovige slappeling was, maar ik wist niet de je een links-extremist was zoals mijn moeder!”
Edith Wengler
Het verhaal behelst het uitzonderlijke liefdesleven van een beroemde Deense actrice Edith Wengler, opgetekend door de hoofdpersoon, een schrijver/journalist bij een uitgeverij. Van haar eerste jeugdliefde tot de relatie die begint bij een man die op het punt staat om uit het leven te stappen. Grøndahl weet haar zo goed tot leven te brengen. Dat heeft er ook mee te maken dat Grøndahl bekend is met de toneelwereld. Hij is opgeleid tot filmregisseur, is een tijd lang dramaturg geweest en heeft ook nog twee toneelstukken op zijn naam staan. Naast een studie filosofie aan de Universiteit van Kopenhagen. Ook dat schemert soms door in zijn schrijven.
“Dat waarnaar je verlangt, heeft geen omvang en volume, dacht ze. Daarin schuilt de vergissing. Wie had haar dat moeten vertellen?”
Ik ben de zee
Dit verhaal begint verrassend genoeg als een thriller. Een, in zichzelf gekeerde, rechercheur die een zelfmoord onderzoekt van een succesvolle ondernemer. Maar niets is wat het lijkt. De speurder geeft niet op ook al is het onderzoek al lang en breed afgesloten. Uiteindelijk komt hij achter de waarheid. Dit verhaal begint met het motto “voor mij ligt de zee, achter mij de woorden…” en eindigt met dezelfde woorden uit het gedicht van de Deense dichter Henrik Nordbrandt.
Zomerslaap
Van dit verhaal heb ik het meest genoten. Het gaat over een zelfstandige weduwe, de relatie met haar dochter en haar werk als fiscaal rechercheur. Het knappe is dat Grøndahl het karakter van deze vrouw zo goed weet weer te geven door de beschrijving van haar leven en haar relaties. Van haar overleden echtgenoot tot de ouders van haar schoonzoon. Haar scherpe maar vooral nuchtere observaties zijn vaak hilarisch, maar ook spottend. Over mensen die zich qua smaak ontwikkelen of degenen die zich omringen door een ‘protserige designhel’.
“Toen ik eindelijk aan het genie was voorgesteld, kon ik duidelijk merken dat ze al lang was geïntegreerd in haar nieuwe schoonfamilie.”
Hoe de hoofdpersoon zo is geworden wordt pas duidelijk door haar jeugdbeschrijvingen. De harde opvoeding door haar ploeterende moeder zonder enige genegenheid. Dit bepaalt weer de relatie met haar eigen dochter. Over ambitie, feminisme, kinderen krijgen en onafhankelijkheid. Duidelijk een generatieconflict.
“Het nieuws dat ik zwanger was van Leonora werd met een zuinige glimlach ontvangen, alsof ze twijfelde tussen medelijden en leedvermaak. ‘Nou, zeg maar gedag tegen je carrière,’ zei ze op zachte bitse toon.”
Meer kan en wil ik niet prijsgeven. Maar het feit dat ik nogmaals moest grinniken toen ik dit verhaal voor de tweede keer las spreekt voor zich. Genieten dus.
Vaarwel
Van een totaal andere orde is het laatste verhaal. Over een jonge alleenstaande vrouw, vers van de theologie-opleiding die predikant wordt in een klein dorp. Door haar zware taak bij het ondersteunen van een verse weduwe moet ze even op vakantie. Ze komt terecht in Berlijn. Daar ontmoet ze een atheïstische artiest en de liefde bloeit op. Haar geloof en onvoorwaardelijke hulp aan de medemens is de rode draad in dit verhaal. Het citaat van Ludwig Wittgenstein over het bovennatuurlijke is toepasselijk. Mooi geschreven, zoals alle verhalen.
Er zit veel gelaagdheid in de literatuur van Grøndahl. Hij laat ons de overwegingen van zijn hoofdpersonen beleven, hij neemt ons mee in hun twijfel, in goedheid en tekorten. Tussen generaties, tussen karakters, tussen goed en kwaad en vooral wat daartussen zit. Kortom, niets menselijks is ons vreemd. Deze schrijver verdient echt een groot publiek. Ook dit boek is een aanrader.
—
Eerder verschenen op Metdeneusindeboeken
