Beeld van een Nederlandse verzetsman
[Recensie] Deze biografie over Henk Das beschrijft zijn activiteiten als provinciaal leider in Utrecht van de LO, de Landelijk Organisatie voor hulp aan Onderduikers. De LO voorzag tweederde van de in totaal 350.000 onderduikers van voedselbonnen.
In het voorjaar van 1942 kwam Henk Das in verzet vanwege zijn ‘gekrenkte rechtsgevoel’.
Dansen op het dodenkoord is een gedetailleerde beschrijving van zijn werkzaamheden en contacten binnen het verzet, waaronder met Walraven van Hall, de zogenaamde Bankier van het verzet. De activiteiten van Henk Das worden vrij uitgebreid weergegeven, met veel namen, feiten en gebeurtenissen en dat maakt het verhaal soms wat minder vlot leesbaar.
Het sterke punt is wel dat de lezer van binnenuit kennis maakt met iemand in het verzet. Het verhaal gaat over geheime contacten en vergaderingen die soms toch werden ontdekt met alle gevolgen van dien. Er zijn schuilnamen, er is sprake van verraad, soms ook van binnenuit, door mensen van wie dit aanvankelijk niet werd verwacht. Een aangrijpend voorbeeld is de koerierster Miep Oranje die maar liefst 38 mensen aangeeft, naar het buitenland verdwijnt en na de oorlog altijd onvindbaar is gebleven.
Het voortdurende gevaar komt in dit boek duidelijk naar voren, verzet was bepaald geen jongensavontuur zoals soms naar voren komt. Interessant is de werkwijze van verzetsmensen en de manier waarop ze met elkaar communiceerden en vergaderden. Daarbij werden soms grote risico’s genomen: wanneer Duitsers ergens een vergadering vermoedden of hiervan door verraad op de hoogte waren, vielen ze binnen. Sommigen wisten een schuilplaats te vinden of konden vluchten, anderen werden meegenomen en keerden vaak niet terug.
Opgepakt en geëxecuteerd
Rond Henk Das werden veel verzetsmensen opgepakt en geëxecuteerd, hetgeen hem de opmerking ontlokte: ‘waarom zij, waarom ik niet?’ (p. 112). Aan het einde van de oorlog heeft hij zo’n dertig vrienden verloren. Dit maakt duidelijk dat het verzetswerk levensgevaarlijk was.
Na de oorlog werd Henk Das directeur van het district Utrecht van de Stichting 1940 – 1945 en we lezen dan over zijn inzet voor nabestaanden van omgekomen verzetsmensen en de berechting van ‘foute’ Nederlanders. Dan blijkt dat Henk Das in de oorlog psychisch te zwaar belast is geweest. Hij voelt zich “een kaars die aan twee kanten opbrandt” (p. 169).
Men ontdekt in de loop der jaren wat we nu PTSS noemen en Henk Das zegt: “Er zijn gevallen bij geweest waarvan ik dacht: wat kan ik ermee, wat moet ik ermee. Hoe kan ik die helpen in het rechte spoor…. We waren allemaal leken, we wisten niets van de gevolgen van het verzet” (p. 185).
Zo laat dit boek iets zien van die naoorlogse ontwikkelingen waarin geleidelijk meer kennis ontstaat en begrip groeit voor wat mensen in de oorlog hebben meegemaakt. Wanneer Henk Das voortijdig afscheid neemt van de Stichting 1940 – 1945 omdat hij het werk niet meer aankan, voelt dit voor hem als ‘bevrijdingsdag’.
Het boek heeft een interessante fotokatern, waaronder ook foto’s die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn genomen
Wilfred Scholten is politicoloog en journalist. Hij schreef de biografie Mooie Barend, over politicus Barend Biesheuvel, waarvoor hij de Brusseprijs ontving.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
