“Kapelaan van de duivel”
[Recensie] Annie was ernstig ziek. Radeloos en machteloos waakte hij aan haar bed. Ver weg, in Down, werd zijn hoogzwangere vrouw, Emma, ondertussen heen en weer geslingerd tussen hoop en wanhoop. De woensdag na Pasen, terwijl het water met bakken uit de hemel kwam, had zijn dochter de ongelijke strijd tegen de natuur verloren: rond het middaguur stopte haar ademhaling en stierf ze, tien jaar oud. “Het doorweekte landschap, een kerkhof van uitgestorven leven, dreef de spot met zijn bittere tranen.”
In hun biografie, simpelweg Darwin getiteld, wijden Desmond en Moore een aangrijpend hoofdstuk aan deze hemeltergende gebeurtenis. Voor de ontdekker van het mechanisme van de evolutie betekende het de doodssteek aan zijn toch al tanende christelijke geloof.
Nu het Darwinjaar op het punt van beginnen staat – in 2009 is het 150 jaar geleden dat On the Origin of Species het licht zag – komt de Nederlandse vertaling van dit vuistdikke boek (zeventien jaar na de oorspronkelijke Engelse editie) precies op tijd. Nuchter, kalm en met veel gevoel voor detail volgen de auteurs leven en werk van de man die als “kapelaan van de duivel” het (zelf)beeld van de mens totaal overhoop zou halen. Geen gevallen aartsengelen maar verheven dieren zijn we – Darwins inzicht viel als een steen in de vijver van de natuurtheologische dogma’s die tot het midden van de 19de eeuw de dienst hadden uitgemaakt. Het begrip van de evolutie betekende een heuse revolutie.
Veel aandacht is er voor Darwins vijf jaar durende reis om de wereld met de Beagle waarop hij het empirische materiaal verzamelde dat hem naar ‘de oorsprong van de soorten’ zou voeren. Dat deze spannende hoofdstukken gevolgd worden door veel taaiere heeft alles te maken met het leven van de hoofdpersoon zelf. Dat bestond voornamelijk uit hard werken, eindeloos experimenteren (met zaden, zeepokken, wormen!), moeizaam schrijven en herschrijven, en behoedzaam zijn weg zoeken in kringen van medestanders en opponenten, daarbij voortdurend gehinderd door een zwakke gezondheid, en dat jaar in jaar uit: als Darwins leven een avontuur is geweest, dan toch vooral een avontuur van de geest.
Wat de biografie vooral duidelijk maakt – en haar meerwaarde geeft – is dat dit avontuur was ingebed in een context waarin allerlei politieke, maatschappelijke en wetenschappelijke vanzelfsprekendheden al aan het schuiven waren. Zonder afbreuk te doen aan zijn grootheid en verdienste laten de biografen zien hoezeer de nieuwe denkbeelden van Darwin ook cultureel geconditioneerd en ‘voorbereid’ waren. Darwin was niet een ziener die zijn tijd ver vooruit was, maar de juiste man op de juiste tijd en plaats. De theorie van de natuurlijke selectie hing zogezegd al in de lucht.
Darwin overleefde zijn dochtertje Annie meer dan dertig jaar. Ten slotte kreeg de natuur hem dan toch klein. Maar niet nadat ze aan hem een van haar grootste geheimen had prijsgegeven.
—
Eerder verschenen in Intermediair
