Vincent van Gogh over de Navolging van Christus
De schrijver
Henk de Jong was jarenlang predikant in de Hervormde Gemeente Windesheim (PKN). Windesheim, nabij Zwolle, was de bakermat van de Moderne Devotie, de grote laatmiddeleeuwse beweging die spirituele hervorming en hernieuwd christelijk gemeenschapsleven voorstond. De Jong maakte diepgaand studie van het beroemdste werk van de Moderne Devotie, Thomas a Kempis’ Navolging van Christus.
Thematiek
Behalve in de Navolging verdiepte de Jong zich in het leven van Vincent van Gogh. Hij kwam er achter dat van Gogh in zijn brieven meerdere malen expliciet naar de Navolging van Christus verwijst en dat je het gerust één van zijn belangrijkste inspiratiebronnen kunt noemen. De Jong constateerde dat geen van de Vincent-biografieën uitvoerig aandacht besteedt aan deze specifiek religieuze beïnvloeding op van Goghs leven en werk en diepte het toen zelf maar uit. Het resultaat van die studie is dit boek.
Het is een beknopte biografie van van Gogh geworden met specifieke aandacht voor zijn christelijke spiritualiteit. Domineeszoon Vincent begeerde jarenlang een religieus leven: hij wilde de navolging van Christus niet alleen prediken maar echt zelf leven. Dat maakte hij op even radicale als dramatische wijze waar. Hij verbond zijn lot voortdurend met de armste mensen, die hem keer op keer echter maar een mafkees vonden.
Opvallende stelling
De meer seculiere van Gogh-interpretaties zien die religieuze ijver als iets dat hij achter zich laat zodra hij de schilderkunst ontdekt. Vincent zou niet meer gelovig zijn, wat onder meer helder blijkt uit zijn getier op kerk en geloof. Hoewel de nadruk bij de Jong natuurlijk ligt op Vincents innige omgang met a Kempis’ boek, ontkracht de schrijver deze seculiere lezing als een boeiend zijspoor in zijn betoog: “Vincent blijft geïnspireerd door Christus en het Evangelie”, stelt hij. Zowel het mystieke vuur vol ernst en toewijding dat hij voelde branden bij a Kempis, als de diepe ontferming over de ‘mensen die niet in tel waren’ zijn constante factoren in zijn leven en werk. Vincent van Gogh was een diepgewond mens, die zich juist daarin verbonden voelde met Christus en met de allerarmsten.
Mooiste zinnen
Van Gogh zelf aan het woord: “Christus leefde zelf op een serene wijze als kunstenaar; groter dan alle andere kunstenaars, hij gaf niet om marmer, klei, verf, hij werkte in het vlees zelf. Dat wil zeggen dat deze ongehoorde kunstenaar, die onvoorstelbaar is voor het botte instrument van onze moderne nerveuze en afgestompte hersenen, geen beelden maakte, geen schilderijen, geen boeken. Hij maakte levende mensen onsterfelijk. Dat is van gewicht om te weten, vooral omdat het waar is…”
Reden om dit boek niet te lezen
Een iets evenwichtiger gesprek tussen het leven van van Gogh en de inhoud van a Kempis’ Navolging had geen kwaad gekund. Zeker, iedere verwijzing naar de Navolging wordt zorgvuldig gespeld in Vincents biografie en het is duidelijk welke draai hij aan het werk gaf. Maar wat staat er eigenlijk in de Navolging van Christus? Welke passages zullen hem bijzonder getroffen hebben? Pas aan het eind van het boek gaat de Jong hier op in en ook nog eens veel te kort. Hij maakt zich drukker over de vraag welke uitgave van het boek Vincent destijds wel of niet gewaardeerd zou hebben.
Er liggen nog zoveel vragen die het boek met opener vizier tegemoet had moeten treden: Resoneerde a Kempis’ ideaal van zelfverloochening ook niet met een destructieve kracht in Vincents karakter? Of neem het ideaal om je eigen wil gehoorzaam op te geven: ik ben benieuwd wat de volstrekt eigenzinnige Vincent daar eigenlijk mee deed.
Reden om dit boek wel te lezen
Het zijn twee fascinerende werelden die elkaar ontmoeten. Van Gogh én de Moderne Devotie, wat wil je nog meer? Al vind ik dat die laatste wereld niet echt geopend wordt in dit boek, het was vooral het aangrijpende leven van Vincent van Gogh dat me via deze specifieke invalshoek toch weer te pakken kreeg. En, ook wel eens lekker: het is een fijn hardcoverboek met veel afbeeldingen erin en een mooie voorkant.
Voor het eerst verschenen in Trouw
