De sterke band van het gedeelde verlies
In De achterblijvers, de tweede roman van Maaike Gerritsen, blijken een pubermeisje en een eenzame tandarts meer gemeen te hebben dan ze ooit hadden kunnen denken. In mooie sfeerbeelden schetst Gerritsen hoe gedeeld verlies in staat is twee gescheiden levens onlosmakelijk met elkaar te verbinden.
Het verliezen van een familielid is een thema dat deze auteur al gebruikte in haar debuutroman De geboorte van een wees, genomineerd voor De Bronzen Uil (2011). Hier ging het om een volwassen vrouw die haar ouders verliest. In haar tweede roman laat Gerritsen zien wat het betekent om afscheid van een kind te moeten nemen. Voor tandarts Sprengler is het zijn dochter, voor de sombere Fae haar jongere broertje Bodhi. De oudere man en het jonge meisje zijn beiden ‘achterblijvers’ die niet weten hoe ze verder moeten met hun leven. Het verhaal speelt zich gedeeltelijk af ten tijde van het grote verlies, maar ook jaren later, wanneer Sprengler en Fae elkaar weer ontmoeten.
Clichés en schrijnende herkenbaarheid
Gerritsens roman bevindt zich in een bijzondere spagaat. Enerzijds staat De achterblijvers bol van clichés die je op geen enkele manier raken, zoals het gegeven dat tandarts Sprengler door een ‘droom’ eindelijk inziet wat de ware reden van het overlijden van zijn dochter is. Ook afgesleten zinnen als ‘Die ochtend had de dood haar aangeraakt’ kunnen helaas niet meer ontroeren. Zelfs de meer originele vergelijkingen zijn niet bepaald kunstwerkjes:
‘Niet alleen Sprenglers professionele leven, ook zijn persoonlijke leven leek sinds de ramp op een trapezeact van gehandicapten. Hoe wist hij niet, maar de gedachte overviel hem dat dit meisje zijn vangnet kon zijn.’
En ja hoor: aan het eind van het verhaal blijkt Fae inderdaad zijn vangnet. Verrassing!
Tegelijkertijd weet Gerritsen met herkenbare, mooie beelden een weemoedig gevoel op te roepen dat nog lang na-ebt. Het meeste treffende voorbeeld bevindt zich op ongeveer tweederde van het boek, wanneer Fae zich naar de kamer van haar broertje begeeft om zich dichter bij hem te voelen. Het bed ruikt al niet meer echt naar hem, doordat haar moeder zo vaak in het bed van het overleden jongetje is gekropen. In het laatje van Bodhi’s bureau vindt Fae een stoffige chocoladeletter.
‘Zij had tegen Bodhi gezegd dat hij de letter niet meteen helemaal op moest eten. “Als je een stuk bewaart, kun je er langer van genieten.” Hij had naar haar geluisterd, en nu was het te laat. Hij had alles net zo goed wel in één keer in zijn mond kunnen stoppen.’
De herkenbare, vertrouwde gedachte ‘wie iets bewaart, die heeft wat’ maakt in deze passage schrijnend duidelijk hoe betrekkelijk het leven is. Wie iets bewaart, heeft alleen iets wanneer hij blijft leven. En juist dat leven is in deze roman alles behalve vanzelfsprekend.
Geforceerde spanning
De achterblijvers bevat prachtige passages, die het verdriet en onvermogen van Fae en Sprengler voelbaar maken. Maar de gedachte dringt zich onontkoombaar op dat Gerritsen, behalve een aangrijpend boek, ook een spannende roman heeft willen schrijven. Dit is te zien aan de soms wat opzichtige open plekken die ze laat vallen, waarmee ze vragen bij de lezers hoopt op te roepen. In eerste instantie wordt bij Sprengler nadrukkelijk van ‘zijn ziekte’ gesproken, zonder een naam te noemen. Een wat goedkope manier om spanning op te wekken. Wanneer we eenmaal weten wat Sprengler scheelt, is daar gelukkig al snel een nieuwe vraag wanneer wordt gesproken van ‘de werkelijke beweegredenen’ van Sprengler om Fae bij hem thuis uit te nodigen. Wat zijn die beweegredenen dan?
Ook de vraag hoe Bodhi en Sprenglers dochter zijn gestorven, blijft lange tijd onbeantwoord. Er wordt gesproken van ‘wat jullie is overkomen’, ‘de gebeurtenis’, ‘mijn persoonlijke, allesverwoestende tsunami’, ga zo maar door. Ik zal de doodsoorzaken niet verklappen, al zou het voor het lezen van het boek niet veel uitmaken. De spanning wordt nogal geforceerd, waardoor ze op mij in ieder geval niet overkwam.
Mooi beeld
Toch bleef ik tot op het laatst geboeid, niet in het minst omdat Gerritsen uitblinkt in het scheppen van mooie beelden. Zoals dat van de verslagen vader die in een dochterloos, vrouwloos huis terugkeert en zich hult in de kleren van zijn vrouw en dochter, om zo toch bij ze te zijn. Ook het beeld van het getraumatiseerde zusje, dat haar broertje uitdaagt van een veel te hoge duikplank te springen, maar schrikt wanneer hij het daadwerkelijk doet, blijft je bij. Net zoals dat van de tandartsassistente die na jaren op afstand te zijn gebleven ineens achter haar balie vandaan komt om haar baas een broodnodige omhelzing te geven. Voorbeelden te over, die stuk voor stuk prachtig zijn en van grote tederheid getuigen.
Het drukkende, onaanvaardbare verlies dat de roman tekent, maakt dat De achterblijvers geen extra spanningsboog nodig heeft om toch tot een mooie roman te leiden.
—
Eerder verschenen op Recensieweb
