"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

De ander bestaat niet

Dinsdag, 23 augustus, 2022

Geschreven door: Christine Otten
Artikel door: Veronique Aicha

Literatuur als polyfone ontmoetingsplaats

[Recensie] De ander bestaat niet is een pleidooi voor moed in de literatuur. Christine Otten deelt op een pamflet-achtige manier haar diep democratische verlangen om ieders stem in de samenleving te lezen. Dit boek is een persoonlijk narratief van een schrijver over haar zoektocht naar de ander.

Streven naar gelijkwaardigheid
Het boek leest als een passage uit een dagboek waarbij het leven van -de schrijver- Christine Otten centraal staat. Zij werpt zichzelf keer op keer op als personage in haar eigen boeken. Aan de hand van haar ervaringen als schrijver mijmert ze over een vorm van literatuur die zich onderdompelt in de relatie tot de medemens. Als lezer maakt zij jou tot een voyeur van haar persoonlijk streven naar gelijkwaardigheid, waarin individuen in elkaar opgaan en de ander uiteindelijk niet meer bestaat. In tegenstelling tot wat de titel van het boek doet vermoeden, lijkt de tekst een radicaal pleidooi voor het bestaansrecht van de ander en het leren hoe je je gelijkwaardig kan verhouden tot elkaar.

“Net als Umars vader was de mijne verknipt geraakt en in de war, niet door racisme en uitsluiting, zoals Sonny, maar wel door armoede en verwaarlozing. Onze beide vaders leden onder het gebrek aan kansen en de miskenning die daaruit voortkwam.” p.30

Zoektocht naar gelijkwaardigheid
Ik begon wat huiverig aan het boek, met een vooropgezette mening over een witte vrouw die schrijft over haar zoektocht naar gelijkwaardigheid tussen mensen uit verschillende culturen. Waarom schrijft ze niet gewoon over andere ‘subculturen’, zonder daarin stelling te nemen als schrijver? Waarom voelt ze de noodzaak om hier een manifest over te schrijven, een ‘pleidooi voor moed in de literatuur’? Na het zien van een documentaire over Nina Simone begreep ik het. ‘An artist’s duty is to reflect the times’. En dat is precies wat Otten doet. Net als bij Nina Simone is het werk en dagelijks leven van Otten niet strikt te scheiden. Bij Otten blijft de zoektocht naar gelijkwaardigheid niet slechts theoretisch, zij doet wat zij zegt. Zij is in haar persoonlijk leven ook een loyale duizendpoot die mensen en culturen verbindt. Zo presenteert en organiseert zij al jarenlang BijlmerBoekt en heeft ze Stichting Blocknotes mede opgericht waarin ‘(aspirant)schrijvers in detentie samenwerken met gevestigde auteurs. Haar boeken zijn dan ook niet los te koppelen van haar leven als niet-schrijver.

Boekenkrant

Ontwikkeling
In haar boek haalt ze een enkele keer de schrijfgroepen aan die zij begeleidt in de gevangenis. In haar woorden is ze ‘er niet op uit om mensen te ‘verbeteren’’. Juist in haar zoektocht naar de ander verandert zij zichzelf. En dit is precies wat maatschappelijke ontwikkelingen zoals Black Lives Matter movement vragen aan de medemens, do your homework. Word je bewust van allerlei processen in de samenleving en jouw aandeel daarin. Door de zoektocht naar de ander ontwikkel jij zelf ook, dat is onvermijdelijk.

Otten vertegenwoordigt de huidige tijdsgeest vanuit de literatuur. Zij breekt met het idee van de individualistische schrijver die beschouwend zijn literaire oordeel velt over de mens(heid). Otten behoort tot een groep schrijvers die een stem wil geven aan anderen die dit voorheen niet evengoed konden laten horen in het publieke debat. Kenmerkend is bijvoorbeeld het citaat dat zij aanhaalt van Paul Auster;

“Ik ben niet geïnteresseerd in boeken waarin de schrijver als een poppenspeler de baas is over zijn personages en het verhaal’ zei hij. ‘Dat heeft iets kouds en mechanisch. Ik zoek intimiteit.” p. 22

Polyfone literaire stroming
Hoewel Otten in het boek zichzelf niet tot een stroming rekent, doet haar pleidooi in dit boek mij wel denken aan de polyfone literaire stroming. Volgens de Russische denker Mikhail Bakhtin was Dostojevksi in zijn tijd een van de schrijvers die symbool stond voor deze stroming. In een tekst van Ceasefire magazine schrijft Andrew Robinson over polyfone literatuur;

“De auteur plaatst zijn eigen verhalende stem niet tussen het personage en de lezer, maar laat de personages choqueren en ondermijnen. Het is dus alsof de boeken door meerdere personages zijn geschreven, niet door het standpunt van één enkele auteur.’[…]’De lezer ziet geen enkele realiteit die door de auteur wordt gepresenteerd, maar eerder hoe de realiteit voor elk personage verschijnt.”

Respect voor autonimie
Voor Bakhtin staat in de polyfone literatuur het respecteren van de autonomie van de stem van de ander centraal. En dat is precies waar Otten naar streeft. Ze gebruikt niet de stem van de ander om op een statische manier een hoofdpersonage in te kleuren, maar echt als een zelfreinigend mechanisme, een kracht die zich verzet tegen ongelijkheid. Ze probeert de inclusieve samenleving te doorbreken, en om te vormen tot een heterogene samenleving waarin iedereen een stem heeft.

“Daardoor verandert mijn schrijverschap. Dat is veel minder individualistisch dan voorheen” p.45.

Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow