Wegdromen door thuis te blijven
[Recensie] Ik kan me nog goed de dag herinneren dat ik op de lagere school kennis maakte met het fenomeen landkaart. Het begon heel eenvoudig: we moesten onze eigen woonomgeving tekenen. Maar het idee erachter was voor mij een openbaring! Ik begreep meteen dat het mogelijk moest zijn die tekening uit te breiden naar onze stad, ons land en zo de hele wereld. Fascinerend vond ik het en die fascinatie voor kaartlezen (en daarbij weg te dromen) is nooit meer over gegaan. En als ik nu mijn kleindochters gadesla, als ze gebogen over de plattegrond van de Efteling met hun vingertjes mij de route wijzen die leidt van de Sprookjesboom naar De Droomvlucht herken ik mezelf in hun enthousiasme. “De Efteling is groot, maar met deze kaart hebben we alles onder controle.”
Soms is het dromen boven een kaart over hoe de omgeving eruit zal zien genoeg. In de inleiding bij De atlas van afgelegen eilanden, vijftig eilanden waar ik nooit geweest ben en ook nooit zal komen, gaat de Duitse schrijver Judith Schalansky daar uitgebreid op in (15 pagina’s). Ze stelt dat uiteindelijk de weergave op papier, hoe nauwkeurig en met vele kleuren en tekentjes die ook gemaakt is, een abstracte weergave is die nooit de werkelijkheid volledig kan vangen.
Eilanden, vooral als ze afgelegen zijn, vormen daarnaast nog een categorie apart. Niet altijd bewoond en zelden bezocht of met inwoners die er door de afgelegen ligging bijzondere gewoonten ontwikkelden. Aansluitend daarop stipt ze ‘het narratieve potentieel‘ aan van eilanden: er is zoveel mogelijk op een eiland, zonder dat anderen er iets van merken en zonder dat de bewoners de mogelijkheid hebben te vertrekken. (Ik moest bijvoorbeeld aan Birk van Jaap Robben denken en aan Noorderzon van Renate Dorrestein, maar ook aan Weerwater, waarbij Almere eigenlijk ook een eiland is geworden).
Aan het uiterlijk van het boek is veel zorg besteed, de schrijfster ontving er de Prijs voor het mooiste Duitse boek in 2009 voor. Grote oranje overzichtskaarten staan op de binnenzijde van de kaft en elk nieuw hoofdstuk (per oceaan of zeegebied) begint met een detailkaart met daarop de behandelde eilanden. Met een handig leeslint om gemakkelijk de overzichtskaart terug ter vinden. Per eiland naast elkaar een bladzijde met feiten en een pagina met een lichtblauwe zee en daarin het eiland in grijs, zwart en wat oranje. Met de namen van plekken op het eiland. Bij de feiten vinden we de geografische coördinaten, het aantal inwoners (oorspronkelijk) of bewoners (import), oppervlakte, afstand t.o.v. andere eilanden of het vaste land en een tijdbalk waarop het tijdstip van de ontdekking, door wie en de overige bijzonderheden staan. Ook deze teksten zijn in zwart en oranje.
Als motto gaf de schrijfster het boek mee: ‘Het Paradijs is een eiland, de Hel ook’. In de tekst die volgt op de pagina onder de feiten zoomt ze steeds in op één van de bijzondere zaken die zich op het betreffende eiland afspeelden (of nog afspelen). Daarbij wordt de keuze voor dit motto wel duidelijk. Niet alles wordt uitgesponnen, wat tot gevolg heeft, dat ik, nieuwsgierig als ik ben, het boek geregeld neerleg om het hele verhaal na te lezen op Wikipedia. Maar ook zonder dat voldoen de beschrijvingen aan de opzet: 50 afgelegen eilanden op een aantrekkelijke manier presenteren en een eigen gezicht geven, hoewel ook dat natuurlijk abstract blijft.
Ik zou voorbeelden kunnen geven, maar ik denk dat dit boek alleen tot zijn recht komt, als je het zelf in handen hebt. Daarom wil ik er maar één aanstippen. Op pagina 38 staat Brava, één van de Kaapverdische eilanden, 750 km voor de kust van West-Afrika in de Atlantische Oceaan. Er volgt een prachtig, melancholisch verhaal over de natuur op het eiland, de oorsprong van de bewoners en hun stille, onbestemde verlangen. Een eiland waarover ik meer opzocht, omdat ook in Nederland Kaapverdianen wonen. Hun verlangen en de melancholie ben ik al vaker in de Nederlandse literatuur tegengekomen (bij bijvoorbeeld Alex Boogers en Sanneke van Hassel).
De atlas van afgelegen eilanden is een bijzonder boek, dat me een paar heerlijke avonden bezorgd heeft en dat ik in de toekomst beslist nog wel eens in zal kijken. Voor een Droomvlucht naar een andere, onbekende wereld.
—
Eerder verschenen op Mijn Boekenkast
