Een kil, klinisch boek van kardinaal Eijk over seksualiteit
De auteur
[Recensie] Kardinaal Eijk is sinds 2012 aartsbisschop van Utrecht “en daarmee de zeventigste opvolger van Willibrord”, zoals op de achterkant van het boek vermeld staat. Naast zijn priesteropleiding voltooide Eijk een studie geneeskunde en specialiseerde hij zich in de medische ethiek.
De thematiek
Het boek biedt een uiteenzetting van de leer van de rooms-katholieke kerk over het huwelijk en de seksuele moraal. Eerst legt Eijk uit wat volgens de Bijbel en de christelijke traditie het wezen van seksualiteit is en hoe dit schuurt met de hedendaagse beleving. In de volgende delen wordt heel precies en op allerlei terreinen de weg van de ‘kuisheid’ beschreven. Wat is correct seksueel gedrag, zowel binnen als buiten het huwelijk? Uiteraard komen alle te verwachten terreinen aan de orde: anticonceptie, seks voor het huwelijk, masturbatie, homoseksualiteit en echtscheiding.
Redenen om dit boek wel te lezen
Kardinaal Eijk beseft heel goed dat zijn boodschap buiten én binnen de kerk zo’n beetje aan dovemansoren gericht is. De eerste reacties op het boek zijn dan ook zeer negatief. De kille, klinische blik waarmee dit boek seksualiteit en allerlei vormen van penetratie theologisch meent te moeten beoordelen roept walging op. Laat ik deze bespreking dan eens beginnen met wat positieve punten.
Eijks visie op seksualiteit vertrekt vanuit de eenheid van man en vrouw in het huwelijk. Het begint dus bij een positieve visie van twee mensen die zichzelf totaal aan elkaar geven. Eijk benadrukt hierin de eenheid van lichaam en ziel. Seks is niet een of ander genotsding dat puur lichamelijk is. Seks gaat ook over je ziel. Goed om te benadrukken dat het lichamelijke en het geestelijke geen gescheiden circuits zijn.
Ook het centrale concept van de ‘kuisheid’ in dit boek geeft te denken. Het is niet zo’n sexy woord, maar het idee om seksualiteit te verbinden met trouw, veiligheid, zelfgave en zelfbeheersing verdient het om verkondigd en geoefend te worden.
En zo zitten er nog wel meer interessante kanten aan het boek. Je krijgt bijvoorbeeld een aardige inkijk in twintigste-eeuwse ontwikkelingen binnen de katholieke moraal. Is het primaire doel van het huwelijk nu voortplanting, of staat de wederzijdse liefde centraal?
Redenen om dit boek niet te lezen
Helaas zijn zelfs die positieve punten al omgeven door zaken die het boek zo vreselijk ongemakkelijk maken. Eijk benoemt keer op keer de kern van seksualiteit als de ‘wederzijdse totale gave’. Een hooggestemd ideaal, dat vervolgens echter alleen binnen het huwelijk tussen een man en een vrouw beleefd kan worden. Daar verbindt het boek vervolgens een hele hoop rigide consequenties aan. Het lijkt volstrekt te vergeten dat seksualiteit voor ieder mens een zoektocht is, zowel buiten als binnen vaste relaties. Het heilige geheim van seksualiteit, met z’n speelse, geile, kwetsbare en ook uiterst serieuze karakter wordt tot een soort ‘dogma’ waarvan het vooral de vraag is in hoeverre jij daar als individu van afwijkt.
Seksualiteit binnen het huwelijk wordt hiermee op een extreem idealistische hoogte geplaatst die menselijke relaties, hoe sacramenteel bezien ook, nooit kunnen dragen. Aanrommelen, grenzen verkennen, teleurgesteld raken en weer intimiteit vinden? Nooit van gehoord. Verder wordt seksualiteit in dit boek op gênante wijze versmald tot ‘de daad’. En daarmee bedoel ik uiteraard penetratie, de manier waarop een penis in een vagina gaat. Want let wel, alle mogelijke manieren waarop sperma in of buiten een vagina geloosd kan worden komen helder en zonder opsmuk aan bod, vergezeld van de bijbehorende Latijnse termen die benadrukken of deze handeling wel of niet geoorloofd is.
Sommige mensen, waaronder de opvolger van Willibrord zelf, zullen zeggen: lekker duidelijk. De rest wendt zich hoofdschuddend af. Het ergste vind ik misschien nog wel dat hier het gezicht van de rooms-katholieke kerk in Nederland spreekt, die er voluit van overtuigd is dat hij op deze manier de enig correcte waarheid verkondigt. Het is echt verdrietig dat de kardinaal een kille, afstandelijke en rationele benadering op dit gebied verwart met kennis en waarheid. En dan het woord ‘liefde’ in de titel opnemen. Ik kan wel huilen.
—
Eerder gepubliceerd in Trouw
