Loskomen van je familie gaat in de Achterhoek niet zonder slag of stoot
[Recensie] Sociologisch gezien zou je de debuutroman De Beesten van Gijs Wilbrink een roman over sociale mobiliteit kunnen noemen. Het boek draait om Isabelle (Isa) Keller, eerstejaars student kunstgeschiedenis in Utrecht. Isa is een heftig punkmeisje van 18 jaar, die in tegenstelling tot de meeste van haar familieleden wèl de middelbare school heeft afgerond en besluit naar de universiteit te gaan. Ze is afkomstig uit een grensdorp helemaal achterin de Achterhoek, en uit een familie waar meer voor nodig is dan alleen een VWO diploma om je ervan te kunnen bevrijden. De Kellers zijn een apart stel. Ze maken zich schuldig aan zo ongeveer alles wat God verboden heeft: drugs, afpersing, illegale nertsenfok, het stelen en opvoeren van motors en auto’s, en illegaal racen. Het boek leert ons dat iedereen de Kellers met rust laat, want het hele dorp is bang. Pas als de grootvader iemand vermoordt grijpt de politie in en belandt hij in de gevangenis.
Beesten zijn het, de Kellers. Vooral de twee oudooms van Isa, Johan en Charles Keller terroriseren het hele dorp. Deze ooms hebben zich nooit met Isa bemoeid. Pas verderop in het boek ontdekt zij waarom.
Kraakpand
We ontmoeten Isa in het tweede hoofdstuk van De Beesten, tijdens een optreden van een post-punkband in een donker Utrechts kraakpand achter in de jaren negentig van de vorige eeuw. Het is oudjaarsnacht en het zal nog lang onrustig blijven. Wilbrink trakteert ons op een prachtige schets van een toen al voorbije wereld met al het denkbare verval en dito mensen.
“Gitaarfeedback. Het oude zonlichtloze pand van de Beurskrach loeit als de borstkas van een zieke vleeskoe – haar klagende galm, de stalen ribben prangend uit kapotgeslagen gewapend beton, de stank van oude dreadlocks en verschraald bier en urine. Het beest is al begonnen te rotten, zwarte jassen met getipp-exte symbolen krioelen door haar gangen als vleesvliegen en hun larven. Punks, krakers.”
Isa gaat volledig op in het punkgebeuren, maar echt genieten kan ze niet. Ze maakt zich over alles zorgen, zoals iedereen van achttien zich over alles zorgen maakt. Is ze verliefd, of toch niet, moet ze aan die actie van het dierenbevrijdingsfront van komende week meedoen of niet, hoe krijgt ze die ene paper af? Ze zal die avond in ieder geval flink dronken worden en zich niet alles meer kunnen herinneren. So far so good met Isa, denk je, een echte student, dat komt wel goed. Maar heel lang laat Wilbrink je niet in de waan. In hoofdstuk 4 belt de moeder met de mededeling dat Isa’s vader, Tom Keller, is verdwenen en of ze naar huis komt.
Isa fucking Keller
Een half jaar hebben ze Isa met rust gelaten, nu moet ze terug en wordt ze weer de familie ingetrokken waaruit ze probeerde te ontsnappen. Isa’s vader heeft voor haar geboorte bij een ongeluk een stuk van zijn been verloren en zit al eeuwen aan de antidepressiva, nu is hij weg. Haar moeder werkt als particulier verpleegster bij een rijke oude alleenstaande man. Ze heeft geen tijd om haar vermiste echtgenoot te zoeken, want ze kan haar patiënt niet alleen laten. Isa staat er helemaal alleen voor. Maar ze is niet voor niets een Keller en Kellers gaan voor niemand uit de weg. “Je bent Isa fucking Keller, beuken zit je in het bloed,” zo spreekt ze zichzelf moed in.” De bloedlijn komt door het hele boek terug.
In een tweede verhaallijn wordt de kleine Tom Keller opgevoerd. Een verlegen, stille jongen die bij gebrek aan een moeder (overleden bij zijn geboorte) en een vader (in de gevangenis wegens moord), door zijn boosaardige ooms Johan en Charles wordt opgevoed. Het kleine joch blijft niets bespaard: mishandeling, uitbuiting, de ooms behandelen hem als kleine slaaf. Als Tom ouder wordt blijkt hij een talent te hebben voor de motorcross en wordt hij even de held van het dorp. Alle misdaden van zijn ooms zijn in het dorp dan snel vergeten. Isa weet niets van deze geschiedenis. Haar is nooit wat verteld. Ze heeft ook nooit iets gevraagd, weggaan was het enige wat ze wilde. Nu moet Isa op onderzoek uit, waar is haar vader gebleven? Gaandeweg ontdekt ze veel meer dan alleen hoe het met de vermissing van haar vader zit.
De twee verhaallijnen over Tom en over Isa, wisselen elkaar af, hoofdstuk voor hoofdstuk. Aan het eind van het boek komen ze op een geniale manier samen en wordt ook duidelijk wie het verhaal van Tom vertelt. Dat is verrassender dan de ontknoping zelf, die ligt wel voor de hand.
Modder en stront
De beesten is een even schokkende als briljante roman. Wilbrink schreef niet alleen een spannend verhaal, waarin geweld bepaald niet wordt geschuwd en dat ook nog eens echte ontknoping krijgt. Maar De beesten is ook nog een ongekend zinderende en levendige vertelling. Als je het hoofdstuk over dat punkoptreden leest, dan sta je er als lezer ook bij, als het gaat over de motorcross dan voel je kluiten gras, modder en stront om je oren vliegen. In een rijke beeldende en vette taal vuurt Wilbrink zijn zinnen op ons af. Het lijkt wel een Vlaamse roman. Met de Metsiers of de Gholaerts als grote voorbeelden, ook ontaarde katholieke families.
Maar het is niet alleen maar levendigheid wat de klok slaat in Wilbrinks roman. De beesten gaat ook om het verdriet van het platteland, over de zinloosheid en uitzichtloosheid van mensen die daar leven, over mensen waarvan al bij de geboorte duidelijk is hoe hun leven zal verlopen. Er is geen ontsnappen aan. Je wordt geboren, gaat een paar jaar naar school, zoent wat met iemand in het fietsenhok, krijgt een lullig baantje, neemt een paar kinderen en zo verder. De grootste gebeurtenis is de jaarlijkse motorcross en dan dronken worden. En op maandag weer naar de fabriek.
Isa komt in haar zoektocht diverse mensen tegen van vroeger, zoals kinderen van de lagere school en oude bekenden uit het dorp. Aanvankelijk behandelt ze hen als idioten, zij is immers ontsnapt naar de grote stad. Maar gaandeweg, als ze haar helpen in haar zoektocht, krijgt ze toch sympathie voor haar ex-dorpsgenoten. Ze droomt er zelfs van om haar Utrechtse punkvriendin Erva met hen kennis te laten maken. Maar het is maar een terloopse gedachte. Isa weet wel beter, en even later wil ze alweer definitief afrekenen met de demonen uit haar jeugd. Het zal er niet zachtzinnig aan toegaan.
De beesten opent onder andere met een citaat van de Amerikaanse rockartiest Corad Keely, uit Source Tags & Codes: “Take me from this place I know – The ruined landscapes that I once called home.” Ontsnappen aan je jeugd, aan je bloedbanden, het is een snoeihard proces. Letterlijk. En het lukt misschien wel nooit helemaal.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
Op 8 februari is Gijs Wilbrink te gast bij Bazarow.LIVE in Bieb Neude. Liliane Waanders gaat met hem in gesprek over zijn boek De beesten. Het programma is ook online te bekijken. Kijk hier voor meer informatie.
