"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

De beslissing

Dinsdag, 24 september, 2013

Geschreven door: Britta Böhler
Artikel door: Dinie Schoorlemmer

De twee zielen van Thomas Mann

Op 31 januari 1936 geeft Thomas Mann bij de Neue Zürcher Zeitung een brief af, waarin hij zich openlijk distantieert van het nazi-regime. Hij staat nog niet buiten of de twijfels beginnen al. Doet hij er wel goed aan de brief te publiceren? Het is die beslissing waar de titel van Britta Böhlers debuutroman De beslissing  naar verwijst. Haar novelle is gebaseerd op de dagboeken van Thomas Mann en het zijn dan ook de menselijke kanten van Mann die het boek verrassend en ontroerend maken.

De beslissing is voor een groot deel geschreven vanuit de innerlijke monoloog die zich afspeelt in het hoofd van het historisch personage Thomas Mann, aangevuld met een externe verteller. Deze mengvorm, erlebte rede, is uitermate geschikt om de lezer deelgenoot te maken van de gedachtewereld van een personage. Om echter de hoofdpersoon goed te begrijpen is de externe verteller terdege nodig en deze ontbreekt soms.

Wanneer de schrijver de brief heeft afgeleverd en naar huis gaat, begrijpt de lezer wel dat Katja, waar hij onderweg aan denkt, zijn vrouw is, maar als later Eri, Klaus, Medi, Bibi, Golo en Moni zonder enige introductie voorbijkomen gaat het storen, zoals het aanvankelijk ook moeilijk is om Bermann, Korrodi en Schwarzschild te plaatsen. Heb je die horde eenmaal genomen, dan volgt er een mooie novelle over de innerlijke strijd van Thomas Mann, die drie dagen duurt.

‘Ja, de brief zou kwalijke gevolgen hebben. Naar de teruggave van het huis en de meubels in München kan hij definitief fluiten. De dievenbende in Berlijn heeft alles, werkelijk alles geconfisqueerd […]omdat hij ‘onwettig’ in het buitenland verbleef.’

Dans Magazine

Sinds hij Duitsland heeft moeten verlaten om zich terug te trekken in Küsnacht bij Zürich, mist hij het familiehuis in de Poschingerstrasze nog steeds. Zijn kinderen hebben het ‘Poschi’ gedoopt maar voor hem zal het altijd het ‘kinderhuis’ blijven. Het kerstfeest, verjaardagen en  toneeluitvoeringen in de hal waarvoor de kinderen wekenlang oefenden en Katja de kostuums naaide; hij denkt er met weemoed aan terug. Ondertussen krijgt de lezer een genuanceerd beeld van Thomas Mann als familyman, die echter zijn werkkamer in München het meeste mist.

 Schrijven voor Duitsland

’s Nachts heeft  Mann dezelfde nachtmerrie waar hij al een paar jaar last van heeft. Hij is bang dat de dagboeken die in Müchen zijn achtergebleven gevonden zullen worden:

‘Hij had werkelijk álles aan die schriften toevertrouwd. Alle intieme en verborgen dingen die hij zelfs Katja niet vertelt. In de dagboeken bestaan geen geheimen, hij schrijft op wat hij tegen niemand kan zeggen. Kostbare herinneringen. Badende jongemannen in Venetië, slank en gebruind, en jonge kerels op het veld […] met  ontblote bovenlichamen die glanzen van het zweet.’

De tweede dag gaat het malen in zijn hoofd gewoon door en dat levert mooie bespiegelingen op over muziek en literatuur, over Wagners Parsifal en Goethes Faust. Mann werkt verder aan het derde deel van het Joseph-verhaal dat speelt in Egypte en herkent zichzelf daarin. Ook Joseph is een banneling, een verstotene die in een vreemd land een nieuw bestaan op moet bouwen.

Dat is allemaal niet erg als je maar wél voor je eigen land mag blijven schrijven. Schrijven voor Duitsland is het belangrijkste concludeert Mann, en hij staat op om de krant te bellen: de brief moet niet gepubliceerd worden. Het telefoontje met redacteur Korrodi doet hem opnieuw twijfelen; de discussies daarna met Katja en Erika, zijn oudste dochter, doen daar nog een schep bovenop.

Controverse

Het is de verdienste van Britta Böhler dat de lezer Thomas Mann ‘meemaakt’ in zijn heimwee naar Duitsland, zijn liefde voor Katja, het gekluns met het verschonen van de baby, de ontroering wanneer enkele meubels en het huisraad uit München in Küsncht aankomen en hij zich onder zijn vertrouwde purperkleurige zijden deken in slaap huilt. De omgang met de huishoudster, de wandelingen met de hond, zijn trots op Erika wanneer hij in Zürich een voorstelling van haar cabaret Die Pfeffermühle bijwoont en haar na afloop gaat feliciteren achter het toneel, zijn verlegenheid wanneer hij daar gekust wordt door een schaars geklede zangeres: al die details tekenen zijn karakter.

En last but not least de controverse met zijn schrijvende broer Heinrich, die meteen politiek stelling heeft genomen, net als in de oorlog van 1914-1918. Thomas is een beetje jaloers op Heinrich, die in 1914 met Der Untertan een visionair boek had geschreven dat veel succes had.

Zijn eigen Betrachtungen eines Unpolitischen had daarop een verdedigend antwoord moeten zijn, maar het was ‘een monster’ geworden dat hij op het laatste moment in een brief aan zijn uitgever  had willen terugtrekken. Hij was echter te laat, ‘het boek was uitgeleverd’, schrijft Böhler. Het illustreert hoe moeilijk het ook toen al voor Thomas Mann moet zijn geweest om keuzes te maken. Waarschijnlijk hebben er altijd twee zielen in zijn borst gehuisd. Ze hebben mogelijk bijgedragen aan de werkelijk grote schrijver die hij is geworden.


Laat hier je reactie achter:

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Alleen inhoudelijke reacties die gaan over het besproken boek en/of de recensie worden geplaatst.

Boeken van deze Auteur: